Wierzyciel, który uzyskał ujawnione w księdze wieczystej zabezpieczenie skargi pauliańskiej przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości jako uczestnik postępowania egzekucyjnego

Wierzyciel, który uzyskał ujawnione w księdze wieczystej zabezpieczenie skargi pauliańskiej przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości osoby trzeciej jest wprawdzie w relacji do tej osoby, jako właściciela nieruchomości, w takiej sytuacji, że przysługuje mu zabezpieczone na niej roszczenie, ale zgodnie z przyjętym większościowo stanowiskiem, nie jest to roszczenie o zaspokojenie świadczenia pieniężnego i nie uprawnia ono do uzyskania statusu wierzyciela egzekwującego w egzekucji z nieruchomości będącej własnością osoby trzeciej. Jako wierzyciel właściciela nieruchomości co do obowiązku zniesienia egzekucji, gdy ta będzie prowadzona przeciwko jego dłużnikowi, wierzyciel pauliański nie jest zainteresowany przebiegiem i wynikiem egzekucji świadczeń pieniężnych z nieruchomości osoby trzeciej.

Wierzyciel pauliański, któremu odmawia się statusu wierzyciela osoby trzeciej co do obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego, a przypisuje jedynie status wierzyciela jego dłużnika, który z osobą trzecią dokonał czynności fraudacyjnej, upoważnionego na zasadzie fikcji prawnej do zaspokojenia się z rzeczy, która weszła do majątku osoby trzeciej tak, jakby stale była własnością jego dłużnika (wyrok SN z dnia 26 października 2017 r., II CSK 27/17), musi wszcząć postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi i w tym postępowaniu wykazywać, jaką wartość ma zajęta nieruchomość. Oznacza to, że dla wierzyciela pauliańskiego nie ma żadnego znaczenia ani oszacowanie wykonane w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko osobie trzeciej, ani kategorie wierzycieli osoby trzeciej zaspokajanych w egzekucji prowadzonej przeciwko niej. Nie ma on interesu w kwestionowaniu np. oszacowania nieruchomości, gdyż nie może wziąć udziału w podziale sumy uzyskanej z egzekucji, a losy uprawnień, które wobec właściciela nieruchomości mu przysługują nie zależą od stopnia, w jakim w postępowaniu egzekucyjnym zaspokojeni zostaną poszczególni wierzyciele. Dla jego sytuacji prawnej nie ma też znaczenia, czy wszystkie czynności w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko osobie, która nie jest jego dłużnikiem w zakresie obowiązku spełnienia świadczenia pieniężnego przebiegały prawidłowo. Przyznanie mu statusu uczestnika postępowania egzekucyjnego z nieruchomości osoby trzeciej tylko z uwagi na ujawnione w księdze wieczystej zabezpieczenie w postaci zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, pozwoli mu co najwyżej na to, że zawiadamiany o kolejnych czynnościach egzekucyjnych, będzie obserwował przebieg toczącego się postępowania. Nie oznacza to jednak, że w postępowaniu tym może podejmować czynności, które by można zakwalifikować jako chroniące jego prawa. Nie oznacza to także, że będzie mógł efektywnie korzystać ze środków zaskarżenia dostępnych uczestnikom, w tym z zażalenia na przybicie. Art. 997 k.p.c. ustanawia wprawdzie upoważnienie do zaskarżenia postanowienia co do przybicia, ale z zakresu dopuszczalnych jego podstaw eliminuje takie uchybienia przepisom postępowania, które nie naruszają praw skarżącego.

Udzielone wierzycielowi pauliańskiemu zabezpieczenie przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości nie jest skuteczne przeciwko czynnościom egzekucyjnym podjętym w postępowaniach egzekucyjnych prowadzonych z inicjatywy wierzycieli osoby trzeciej. Wierzyciel pauliański korzystający z takiego zabezpieczenia ma przez czas trwania postępowania w sprawie ze skargi pauliańskiej interes co najwyżej w tym, żeby nieruchomość stanowiąca własność osoby trzeciej nie wyszła z jej majątku w związku z zakończeniem postępowania egzekucyjnego prowadzonego na wniosek jej wierzycieli. Realizacja tego interesu wymaga dążenia do tego, by egzekucja prowadzona z inicjatywy wierzycieli osoby trzeciej nie zakończyła się zanim wierzyciel pauliański nie będzie w stanie uzyskać zajęcia i sprzedaży nieruchomości osoby trzeciej na swoją rzecz w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko jego dłużnikowi, lecz z majątku osoby trzeciej. Po udzieleniu przybicia nieruchomości w egzekucji prowadzonej przeciwko osobie trzeciej z inicjatywy jej wierzycieli, które tworzy po stronie nabywcy licytacyjnego uprawnienie do zażądania przysądzenia własności w razie wykonania warunków licytacyjnych (art. 995 k.p.c.), upada możliwość zajęcia nieruchomości w egzekucji przeciwko dłużnikowi, nawet jeśli wierzyciel pauliański uzyska wyrok uznający czynność dłużnika z osobą trzecią za bezskuteczną w stosunku do niego, a tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi dysponuje już wcześniej. Nie sposób jest jednak udzielać ochrony prawnej zabiegom sprowadzającym się do przedłużania postępowania egzekucyjnego prowadzonego z nieruchomości przeciwko osobie trzeciej w tym celu, żeby egzekucja z niej nie zakończyła się przed powstaniem warunków do przeprowadzenia egzekucji przeciwko innej osobie (dłużnikowi wierzyciela pauliańskiego), jednak z nieruchomości osoby trzeciej.

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 2/19

Standard: 55562 (pełna treść orzeczenia)