Wyłączenie w umowie zastawniczej wygaśnięcie zastawu, mimo wygaśnięcia wierzytelności (art. 18 ust. 1 u.z.rej.)

Przepis art. 18 ust.1 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm.) umożliwia stronom umowy zastawniczej jedynie wyłączenie ustawowego skutku w postaci wygaśnięcia zastawu w razie wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem. Strony umowy nie mogą natomiast postanowić, że ustanowiony zastaw zabezpieczający wierzytelność o oznaczonej wysokości nie wygaśnie i będzie zabezpieczał wierzytelność o nieoznaczonej wysokości, ze wskazaniem innej najwyższej sumy zabezpieczenia.

Przepis art. 18 ust. 1 przewiduje, że strony mogą w umowie zastawniczej wyłączyć wygaśnięcie zastawu, mimo wygaśnięcia wierzytelności. Rozwiązanie to odpowiada potrzebom praktyki i stanowi istotne ułatwienie dla stron pozostających w ciągłym stosunku prawnym, z którego co jakiś czas wynikają wierzytelności pieniężne. Oczywiście, takie postanowienie zamieszczone w umowie zastawniczej może rodzić obawę o istnienie zastawu rejestrowego bez zabezpieczonej wierzytelności. Już choćby z tego względu treść postanowienia umowy o wyłączeniu wygaśnięcia zastawu, mimo wygaśnięcia wierzytelności, musi odpowiadać wymaganiom ustawowym, tak aby nie stwarzać nadmiernej przewagi zastawnika nad zastawcą. W szczególności, zawarta w art. 18 ust. 1 u.zast.rej. klauzula „chyba że umowa zastawnicza stanowi inaczej” upoważnia do sformułowania wymagania, aby strony miały obowiązek oznaczenia przynajmniej stosunku prawnego, z którego mają w przyszłości wynikać wierzytelności zabezpieczone ustanowionym zastawem. W przeciwnym razie zamieszczenie w umowie jedynie zastrzeżenia, że „zastaw nie wygasa” prowadziłoby do powstania swoistego „wieczystego zastawu”, oderwanego od jakiegokolwiek stosunku prawnego.

Podobnie, treść art. 18 ust. 1 u.zast.rej. pozwala stwierdzić, że możliwość wyłączenia przez strony skutku w postaci wygaśnięcia zastawu w razie wygaśnięcia wierzytelności ograniczona jest do ustanowionego zastawu zabezpieczającego wierzytelność, określoną w umowie zastawniczej bądź wierzytelność o oznaczonej wysokości, wierzytelność o nieoznaczonej wysokości, ze wskazaną najwyższą sumą zabezpieczenia.

Treść art. 18 ust. 1 u.zast.rej., a w szczególności zwrot „wygaśnięcie tego zastawu”, nie pozwala stronom dokonywać – w ramach możliwości wyłączenia skutku w postaci wygaśnięcia zastawu – modyfikacji ustanowionego zastawu, a zwłaszcza ustalenia, że ustanowiony w umowie zastaw zabezpieczający wierzytelność w oznaczonej wysokości nie tylko nie wygaśnie, lecz będzie miał charakter kaucyjny, tj. zabezpieczy sumę najwyższą oznaczoną w innej wysokości.

Postanowienie SN z dnia 9 kwietnia 2002 r., III CKN 806/99

Standard: 55343 (pełna treść orzeczenia)