Oddalenie apelacji jako orzeczenie co do istoty sprawy

Sąd drugiej instancji, który oddalił apelację, jest sądem orzekającym ostatnio co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c., właściwym do wznowienia postępowania na podstawach określonych w art. 403 k.p.c.

Właściwość sądu do wznowienia postępowania ma charakter właściwości wyłącznej w tym znaczeniu, że zawsze należy ustalać ją według przepisów o wznowieniu postępowania, a nie według innych przepisów o właściwości sądu w postępowaniu cywilnym. 

Ze wskazań judykatury wynika, że sąd orzeka co do istoty sprawy (art. 405 zdanie drugie k.p.c.), gdy merytorycznie rozstrzyga o żądaniu strony lub uczestnika postępowania. Nie ma wątpliwości, że sąd pierwszej instancji orzeka co do istoty sprawy, gdy uwzględnia lub oddala powództwo (w całości lub w części). 

Sąd drugiej instancji, który oddalił apelację, jest sądem orzekającym co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c.

Nie budzi wątpliwości właściwość sądu apelacyjnego, określona w art. 405 zdanie drugie k.p.c., w razie uprawomocnienia się jego wyroku wskutek niezaskarżenia lub niedojścia do rozpoznania kasacyjnego z przyczyn formalnych (odrzucenia i nieprzyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej albo umorzenia postępowania kasacyjnego). Inna natomiast sytuacja procesowa powstaje w przypadku rozpoznania skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy, który może skargę oddalić (art. 398[14] k.p.c.), uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 398[15] k.p.c.) albo uchylić zaskarżone orzeczenie i orzec co do istoty sprawy (art. 39816 k.p.c.). Orzeczenie wskazane w art. 398[15] k.p.c. nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy, gdyż odracza wydanie takiego orzeczenia i niweczy skutki prawomocności, nie ma zatem znaczenia przy wznowieniu postępowania. 

Oddalenie skargi kasacyjnej nie stanowi orzeczenia co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c. (zob. postanowienie SN z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 11/04, oraz uchwała z dnia 13 stycznia 2005 r., III CZP 77/04). Stanowisko to należy podzielić. Oznacza ono, że sąd drugiej instancji w wypadku oddalenia skargi kasacyjnej od jego orzeczenia jest właściwy do wznowienia postępowania z przyczyn restytucyjnych (art. 405 zdanie drugie k.p.c.).

Wydanie przez Sąd Najwyższy orzeczenia reformatoryjnego oznacza jednak, że orzeczenie sądu drugiej instancji w zakresie uwzględniającym skargę kasacyjną zostaje uchylone i przestaje istnieć (art. 39816 in fine k.p.c.), nie może być zatem zakwestionowane – jako nieistniejące – skargą o wznowienie postępowania. Zawsze więc prawomocne orzeczenie sądu drugiej instancji oddalające apelację jest ostatnim orzeczeniem co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c., uzasadniającym właściwość tego sądu do wznowienia postępowania na podstawach określonych w art. 403 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 3 kwietnia 2007 r., III CZP 137/06

Standard: 55266 (pełna treść orzeczenia)

Orzeczenie sądu drugiej instancji oddalające apelację jest orzeczeniem co do istoty sprawy (art. 405 zdanie drugie k.p.c.).

Oddalając apelację – sąd drugiej instancji daje wyraz pozytywnej ocenie zaskarżonego wyroku, a tym samym swej ocenie co do meritum sprawy. Spełniwszy swą kontrolno-rozpoznawczą funkcję, sąd apelacyjny orzeka więc, że nie tylko zarzuty apelacyjne okazały się nieuzasadnione, ale również, że merytoryczna ocena, dokonana z perspektywy wyższej instancji, nie daje powodów do zakwestionowania zaskarżonego orzeczenia.

Innymi słowy, oddalając apelację sąd drugiej instancji stwierdza (oczywiście, w granicach zaskarżenia), że niezależnie od wagi zarzutów sprawa powinna być rozstrzygnięta w taki sposób, jak uczynił to sąd pierwszej instancji.

W piśmiennictwie prawniczym okresu międzywojennego wskazywano nawet, że formuła „oddala apelację” jest formułą konwencjonalną, stanowiącą swoiste uproszczenie proceduralne, gdyż lege artis sąd apelacyjny, nie znajdujący podstaw do uwzględnienia apelacji, orzeka ponownie w ten sam sposób, jak uczynił to sąd pierwszej instancji (a więc np. oddala powództwo, zasądza roszczenie itp.).

Należy zaznaczyć, że przeprowadzone rozważania określające orzeczenia sądu drugiej instancji oddalające apelację jako orzeczenia co do istoty sprawy nie mogą być w żaden sposób odnoszone do orzeczeń Sądu Najwyższego oddalających kasację. Charakter kasacji oraz ograniczony zakres kognicji Sądu Najwyższego, wynikający także z jego ustrojowej funkcji, powodują, że orzeczenie oddalające kasację zapada nie „co do istoty sprawy”, lecz wyłącznie w wyniku rozpatrzenia podniesionych przez skarżącego podstaw i ich uzasadnienia. 

Postanowienie SN z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 11/04

Standard: 55264 (pełna treść orzeczenia)