Powództwo zastawnika o zwolnienie od egzekucji przedmiotu obciążonego zastawem od egzekucji

W razie skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem, zastawnik może w drodze powództwa żądać zwolnienia tego przedmiotu od egzekucji, jeżeli zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest jeszcze w całości wymagalna.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 616/00 wskazał, że w razie skierowania egzekucji do rzeczy obciążonej zastawem, zastawnik jest osobą trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c.

Zastaw polega na obciążeniu rzeczy prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Skierowanie egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem ma ten skutek, że w razie sprzedaży zajętego przedmiotu nabywca stanie się właścicielem bez żadnych obciążeń (art. 879 k.p.c.). Oznacza to, że prawo zastawu wygaśnie, naruszenie prawa zastawnika przez skierowanie egzekucji do przedmiotu zastawu wydaje się więc oczywiste.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że w razie skierowania egzekucji do przedmiotu zastawu, poza powództwem ekscydencyjnym zastawnik ma także inny sposób uzyskania ochrony. Możliwość taką daje art. 1034 w związku z art. 1030 k.p.c. Wierzyciel, któremu przysługuje umowne prawo zastawu i który udowodni je dokumentem publicznym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym, może wziąć udział w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję z ruchomości. W przypadku zastawu rejestrowego dokumentem publicznym jest odpis z rejestru zastawów (art. 42 ust. 3 u.z.r.r.z.). Udział w podziale sumy uzyskanej z egzekucji daje zastawnikowi prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu zgodnie z art. 1025 k.p.c.

Do udziału w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję zbędne jest nawet korzystanie z art. 26 u.z.r.r.z. lub innych przepisów umożliwiających postawienie w stan wymagalności wierzytelności dotychczas niewymagalnej, wymagalność zabezpieczonej zastawem wierzytelności nie jest bowiem przesłanką udziału w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję. W podziale uczestniczą wierzyciele wymienieni w art. 1030 k.p.c. niezależnie od tego, czy termin płatności ich wierzytelności już nastąpił.

Ze względu na dopuszczalność udziału zastawnika w podziale sumy uzyskanej z egzekucji może nasuwać się wątpliwość, czy skierowanie egzekucji do przedmiotu zastawu i w konsekwencji wygaśnięcie zastawu rzeczywiście narusza prawo zastawnika. Celem zastawu jest przecież uzyskanie zaspokojenia i pierwszeństwa przed dłużnikami osobistymi, a to może być zachowane w razie udziału zastawnika przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji.

Trzeba jednak zauważyć, że dla zastawnika nie jest obojętny czas zaspokojenia. Wierzyciel może odmówić przyjęcia niewymagalnego świadczenia; przed terminem wymagalności może ono być dla niego mało przydatne lub nawet spowodować szkodę. Na przykład przy umowie kredytowej nie chodzi o to, aby kredytodawca otrzymał w dowolnym czasie zwrot kwoty zaofiarowanego kredytu, ale o pozostawienie środków drugiej stronie przez określony czas, za co kredytodawca otrzymuje wynagrodzenie. W razie zabezpieczenia wierzytelności zastawem prawo zastawnika obejmuje nie tylko uprzywilejowanie w egzekucji, ale także prawo zachowania zastawu do czasu wymagalności zabezpieczonej nim wierzytelności.

W sytuacji, w której zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest w całości wymagalna, udział zastawnika w podziale sumy uzyskanej z egzekucji przedmiotu zastawu nie chroni w pełni jego prawa. Wcześniejsze skierowanie egzekucji do przedmiotu zastawu narusza więc prawo zastawnika, mimo że może on zgłosić swój udział w podziale sumy uzyskanej z egzekucji. Prowadzi to do wniosku, że w razie skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem, zastawnik może w drodze powództwa żądać zwolnienia tego przedmiotu od egzekucji, jeżeli zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest jeszcze w całości wymagalna. W takim przypadku do zastawnika należy wybór, czy wytoczyć powództwo ekscydencyjne, czy zadowolić się uprawnieniem wynikającym z art. 1034 w związku z art. 1030 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 241/03

Standard: 55196 (pełna treść orzeczenia)