Domniemanie z art. 31 k.c. w postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

W postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku domniemanie, iż spadkodawca zmarł w chwili oznaczonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego, nie stanowi przeszkody do ustalenia innej daty jego śmierci na podstawie zgodnego z prawdą aktu zgonu.

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 26.6.2002 r., III CKN 898/00, Sąd Najwyższy stwierdził, że zgodnie z art. 4 Pr.a.s.c. wyłącznym dowodem zdarzeń z dziedziny praw stanu cywilnego są akty stanu cywilnego, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Jeżeli więc został sporządzony akt zgonu osoby zmarłej i jest on zgodny z prawdą, to wcześniejsze postanowienie o uznaniu za zmarłego nie ma w tym zakresie żadnej mocy dowodowej oraz nie spełnia i nie może spełniać w obrocie prawnym jakiejkolwiek funkcji. Ponadto Sąd Najwyższy podkreślił, że postanowienia o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu nie są "konkurencją" dla aktów stanu cywilnego, lecz -w określonych sytuacjach - stanowią tylko ich podłoże (art. 535 KPC oraz art. 10 ust. 3 i art. 26 Pr.a.s.c.).

Nie ulega wątpliwości, że postanowienie o uznaniu za zmarłego jest źródłem domniemania, o którym mowa w art. 31 § 1 KC. Domniemanie to może być obalone jedynie w postępowaniu o uchylenie postanowień orzekających uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu (art. 539 KPC). Jednakże w wypadku, gdy istnieje prawidłowo sporządzony akt zgonu, to - zgodnie z art. 4 Pr.a.s.c. - tylko on stanowi dowód na okoliczność, że osoba, której dotyczy, zmarła i kiedy zgon nastąpił. W takim wypadku nie chodzi o to, że na podstawie aktu zgonu miałoby dojść, poza szczególnym postępowaniem uregulowanym w art. 539-543 KPC i skargą o wznowienie postępowania, do przeprowadzenia dowodu, że osoba, której dotyczy postanowienie o uznaniu za zmarłego, zmarła w innej chwili niż oznaczona w tym postanowieniu, ponieważ mamy tu już do czynienia z istnieniem dowodu na tę okoliczność. Można zatem stwierdzić, że gdy został sporządzony akt zgonu stanowiący - zgodnie z art. 4 Pr.a.s.c. - wyłączny dowód stwierdzonego w nim zdarzenia, nie obowiązuje domniemanie z art. 31 § 1 KC oparte na postanowieniu o uznaniu za zmarłego.

Funkcja postanowienia o uznaniu za zmarłego realizuje się jedynie wtedy, gdy istnieje niepewność co do losu osoby uznanej za zmarłą i zachodzi potrzeba jego prawnego unormowania, gdy zostanie natomiast sporządzony akt zgonu (nie chodzi tu o akt zgonu wystawiony na podstawie postanowienia o uznaniu za zmarłego), to wymienione postanowienie nie może już pełnić swojej funkcji.

Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2004 r., III CK 611/03

Standard: 55045 (pełna treść orzeczenia)