Statut personalny imienia nazwiska (art. 15 ust. 1 p.p.m.)

Nazwisko osoby fizycznej i jego ochrona podlegają statutowi personalnemu tej osoby, czyli jej prawu ojczystemu (znajduje tu odpowiednie zastosowanie art. 9 § 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe, Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.). Prawem ojczystym jest prawo tego państwa, którego obywatelem jest osoba fizyczna; jedynie w braku obywatelstwa jakiegokolwiek państwa lub niemożności ustalenia obywatelstwa prawem ojczystym osoby jest prawo tego państwa, w którym ma ona miejsce zamieszkania (art. 3 p.p.m.).

Prawo ojczyste pozostaje właściwe do zmiany imienia i nazwiska niewynikającej ze zdarzeń rodzinnoprawnych. 

Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2004 r., III CK 611/03

Standard: 55044 (pełna treść orzeczenia)

Nazwisko osoby fizycznej i jego ochrona podlegają tzw. statutowi personalnemu danej osoby. Statut ten wyznacza prawo właściwe określone na podstawie art. 9 § 1 d.p.p.m (art. 11 ust. 1 i art. 15 p.p.m.), a więc – prawo ojczyste.

Sporną jest kwestia, czy zasada powyższa dotyczy również wpływu poszczególnych zdarzeń rodzinnoprawnych (zawarcie małżeństwa, rozwód) na nazwisko osoby, której te zdarzenia dotyczą. Według jednego stanowiska, kwestia powyższa powinna być rozstrzygnięta w sensie pozytywnym. Inne stanowisko zakłada natomiast, że wpływ powyższych zdarzeń rodzinnoprawnych na zmianę nazwiska powinien być oceniany zasadniczo według prawa właściwego dla tych zdarzeń i ich skutków. Oznacza to, że zmiana nazwiska w wyniku zawarcia małżeństwa podlega prawu wskazanemu przez normę z art. 17 p.p.m.

Opowiadając się za pierwszym z wymienionych stanowisk, przyjąć trzeba, że – ze względu na polskie obywatelstwo wnioskodawczyni – wpływ zawarcia przez nią małżeństwa na jej nazwisko, należy oceniać według prawa polskiego. Miarodajny byłby wówczas art. 25 § 1, 2 i 3 k.r.o., zgodnie z którym o nazwisku, które każde z małżonków będzie nosić po zawarciu małżeństwa, decyduje oświadczenie małżonka złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub brak takiego oświadczenia. Zważywszy na okoliczność, że wnioskodawczyni – jak wynika z niemieckiego aktu zawarcia małżeństwa (ściślej: z odpisu z księgi rodzinnej) – przyjęła nazwisko swojego męża oraz mając na uwadze okoliczność, że prawo polskie zezwala na taki wybór, należałoby uznać go co do zasady za skuteczny. W konsekwencji tego do transkrypcji niemieckiego aktu małżeństwa stosowałoby się prawo polskie – ustawę z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego z przepisami wykonawczymi.

Rozważając kwestię dotyczącą ustalenia prawa właściwego dla nazwiska wnioskodawczyni na podstawie art. 17 d.p.p.m. (art. 51 p.p.m.) trzeba mieć na uwadze okoliczność, że wobec różnego obywatelstwa wnioskodawczyni (polskie) i jej męża (niemieckie), nie mają oni wspólnego prawa ojczystego i dlatego kwestia ta musi być rozstrzygnięta na podstawie łącznika miejsca zamieszkania (art. 17 § 3 d.p.p.m. [art. 51 ust. 2 p.p.m.] stanowiącego, że w braku wspólnego prawa ojczystego małżonków prawem właściwym dla stosunków osobistych i majątkowych małżonków jest prawo państwa, w którym małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe jest prawo polskie).

Dla określenia miejsca zamieszkania w znaczeniu cywilnoprawnym, kategoria administracyjnoprawna, jaką jest zameldowanie, nie może mieć znaczenia rozstrzygającego. Kategoria ta może mieć jedynie znaczenie pomocnicze. Wykładnia pojęcia „miejsce zamieszkania” powinna natomiast uwzględniać, w okolicznościach danej sprawy, czynnik zewnętrzny (faktyczne przebywanie w jakimś miejscu) oraz wewnętrzny (zamiar stałego pobytu). 

W przedmiotowej sprawie wnioskodawczyni stale zamieszkuje ona wraz z mężem w Niemczech, tam studiowała, podjęła stałe zatrudnienie, założyła rodzinę, jest zameldowana w F. (Niemcy). Centrum jej interesów osobistych i majątkowych od czasu zawarcia małżeństwa znajduje się zatem w tej miejscowości. Pobytu wnioskodawczyni w Niemczech nie można zatem oceniać jedynie w kategoriach pobytu związanego ze studiami. Uzasadnia to wniosek, że ma ona wraz z mężem, obywatelem niemieckim, wspólne miejsce zamieszkania w F. (Niemcy).

Przyjęcie, że wnioskodawczyni zamieszkuje w F., w świetle art. 17 § 3 d.p.p.m. [art. 51 ust. 2 p.p.m.], oznacza, że stosunki osobiste i majątkowe między wnioskodawczynią a jej małżonkiem powinny być oceniane według prawa niemieckiego. Zważywszy, że czas zamieszkania wnioskodawczyni w Niemczech obejmuje co najmniej okres od zawarcia małżeństwa, uznać trzeba, że w świetle tego przepisu prawo niemieckie było i jest właściwe dla oceny wpływu zawarcia małżeństwa na nazwisko wnioskodawczyni. Przyjęcie przez wnioskodawczynię nazwiska męża w wyniku zawarcia małżeństwa trzeba zatem rozpatrywać na gruncie prawa niemieckiego. Prawo to jest właściwe do oceny brzmienia nazwiska, które aktualnie nosi wnioskodawczyni.

Postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2003 r., V CK 6/02

Standard: 80010 (pełna treść orzeczenia)