Kryteria ustalenia rodzaju należnej opłaty

W przepisie art. 11 u.k.s.c. wymienione zostały zasadnicze rodzaje opłat sądowych: stała, stosunkowa albo podstawowa, a w odniesieniu do sprawy o prawa majątkowe, których wartości nie da się określić w chwili jej wszczęcia, w art. 15 ust. 1 przewidziano opłatę tymczasową i opłatę ostateczną w art. 15 ust. 2 u.k.s.c. Na gruncie przepisów tej ustawy przewidziana została zasada wnoszenia opłaty stałej, która oznacza, że do stosowania pozostałych opłat, według określonych dla nich reguł, dojdzie w razie stwierdzenia, że opłata stała nie ma zastosowania. Po ustaleniu zatem, że sprawa dotyczy prawa majątkowego sprawdzeniu podlega, czy należy ona do rodzaju spraw, wyczerpująco wymienionych w przepisach części szczegółowej, tytułu II u.k.s.c., dla których przewidziana została opłata stała (art. 12 u.k.s.c.). W razie negatywnego wyniku tego badania należy rozważyć zastosowanie opłaty stosunkowej, uregulowanej w art. 13 ust. 1 u.k.s.c.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 u.k.s.c. do przyjęcia, że w sprawie powinna być pobrana opłata podstawowa, konieczne jest wykluczenie zastosowania opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej.

Przedstawione uregulowania prowadzą do wniosku, że wyłączona jest możliwość dowolnego doboru rodzaju opłaty, czy też stosowania w jednej sprawie opłat różnego rodzaju. Nie ma również podstaw do przyjęcia, że o rodzaju wymaganej opłaty sądowej mogłyby decydować inne przesłanki niż te, wynikające z przepisów wymienionej ustawy, w tym także mające słusznościową naturę

Uchwała SN z dnia 21 czerwca 2012 r., III CZP 35/12

Standard: 70374 (pełna treść orzeczenia)

Podstawowe znaczenie dla ustalenia, jakiemu rodzajowi opłaty sądowej podlega pismo, ma charakter sprawy, w której jest ono wnoszone: czy jest to sprawa o prawa niemajątkowe, czy sprawa o prawa majątkowe. Stwierdzenie, że jest to sprawa o prawa niemajątkowe, przesądza, iż należną opłatą jest opłata stała (por. oprócz art. 12 in principio, art. 26 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c.), jeżeli zaś sprawa jest sprawą o prawa majątkowe, trzeba ustalić najpierw, czy istnieje przepis przewidujący dla niej opłatę stałą, a w braku takiego przepisu rozstrzygnąć, czy w chwili wszczęcia tej sprawy da się ustalić wartość przedmiotu sporu.

Jeżeli w sprawie o prawa majątkowe da się w chwili jej wszczęcia ustalić wartość przedmiotu sporu, to zarówno pozew, jak i inne pisma podlegają opłacie stosunkowej, w razie natomiast niemożności ustalenia tej wartości, przewodniczący określa należną od pozwu opłatę tymczasową, a sąd – w orzeczeniu kończącym postępowanie w pierwszej instancji – albo opłatę stosunkową (gdy w toku postępowania nastąpiło ustalenie wartości przedmiotu sporu), albo opłatę ostateczną (gdy w toku postępowania nie udało się ustalić wartości przedmiotu sporu).

Ustalona przez sąd w toku postępowania wartość przedmiotu sporu stanowi także wartość przedmiotu zaskarżenia kwestionowanego w całości wyroku sądu pierwszej instancji i podstawę obliczenia opłaty stosunkowej od wniesionej apelacji. Podobnie, określona przez sąd pierwszej instancji w razie niemożności ustalenia wartości przedmiotu sporu opłata ostateczna wyznacza wysokość wpisu od apelacji skarżącej w całości wyrok sądu pierwszej instancji (por. art. 25 i 26 k.p.c. oraz art. 18 ust. 2 u.k.s.c.).

Rozstrzygając na potrzeby ustalenia opłaty sądowej o majątkowym lub niemajątkowym charakterze prawa, należy – podobnie jak na gruncie innych ustaw nawiązujących do podziału praw na majątkowe i niemajątkowe – kierować się tym, czy dochodzone w sprawie prawa są bezpośrednio uwarunkowane interesami ekonomicznymi podmiotu uprawnionego (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2005 r., III CZP 57/05). Pozytywna odpowiedź oznacza uznanie prawa za majątkowe, a negatywna – za niemajątkowe.

Zestawienie przytoczonych wyżej przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z przepisami art. 26 tej ustawy, określającymi opłaty stałe w sprawach o prawa niemajątkowe, prowadzi do wniosku, że w przypadkach, w których dochodzone roszczenia służą ochronie bezwzględnego prawa podmiotowego niemajątkowego, o rodzaju opłaty sądowej decyduje majątkowy lub niemajątkowy charakter tych roszczeń, a nie niemajątkowy charakter chronionego przez te roszczenia prawa podmiotowego. 

Postanowienie SN z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07

Standard: 54602 (pełna treść orzeczenia)