Nakaz ścisłej wykładni przepisów dotyczących immunitetu parlamentarnego

Przedmiotowe granice immunitetu parlamentarnego w postępowaniu cywilnym są interpretowane w orzecznictwie, przy aprobacie nauki, w sposób restryktywny i zdeterminowany jego funkcją, która ogranicza się do zapewnienia prawidłowego działania izb parlamentu. Kierunek ten ma uzasadnienie celowościowe i systemowe, zważywszy, że immunitet parlamentarny w sprawach cywilnych jest przeszkodą w dochodzeniu ochrony sądowej przez osoby trzecie, pokrzywdzone zachowaniem parlamentarzysty (por. postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 140/09). Ogranicza tym samym prawo do sądu, zagwarantowane zarówno na poziomie konstytucyjnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji), jak i prawnomiędzynarodowym (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284, dalej - „EKPCz”).

Postanowienie SN z dnia 23 lutego 2024 r., I CSK 4759/22

Standard: 84445 (pełna treść orzeczenia)

Immunitet stanowi przede wszystkim bardzo istotny wyłom w zasadzie demokratycznego państwa – równości wszystkich obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji). Jak każdy wyjątek, a tym bardziej wyjątek od naczelnych zasad ustrojowych państwa demokratycznego, musi być wykładany ściśle. Wykładnia nie może pomijać istoty i celu immunitetu, który – ujmując rzecz historycznie – miał zapobiegać ingerencjom władzy w prace organu wybranego przez naród, zapewnić posłom możliwość wypełniania woli wyborów i chronić ich przed niepożądanymi działaniami innych władz, ograniczającymi lub uniemożliwiającymi swobodne wykonywanie mandatu.

Immunitet ma chronić parlament i parlamentarzystów przed ingerencją zewnętrzną utrudniającą swobodne wykonanie woli wyborców i prawidłowe działanie parlamentu. Nie jest jego celem ochrona parlamentarzystów w sytuacjach, w których nie działają w tym charakterze, lecz wykonują inne funkcje publiczne, partyjne lub społeczne.

Za ścisłą wykładnią przepisów dotyczących immunitetu parlamentarnego i wąskim rozumieniem wykonywania mandatu poselskiego opowiedział się także Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z dnia 21 października 1998 r., K 24/98, z dnia 8 listopada 2004 r., K 38/03 oraz z dnia 28 listopada 2001 r., K 36/01, wskazując, że nie jest to przywilej indywidualny przyznany poszczególnym członkom parlamentu, lecz przywilej instytucji i należy go rozpatrywać nie w kategoriach prawa podmiotowego, ale w kategoriach instytucjonalnych, na tle funkcjonowania organów państwa. Jego sens i potrzeba sięgają tylko tak daleko, jak jest to niezbędne do zapewnienia prawidłowego działania parlamentu jako organu i prawidłowego wykonywania mandatu przez posła i senatora jako członków tego organu. Zakres immunitetu powinien być wyznaczony tylko w takim rozmiarze, w jakim wiąże się z ochroną izby i jej członków przed zewnętrznymi ingerencjami w działalność parlamentu. Nie można go traktować jako środka zapewniającego bezkarność parlamentarzystom, którzy naruszyli prawo.

Jeszcze dobitniej za koniecznością wąskiego rozumienia zakresu immunitetu parlamentarnego wypowiedział się Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 30 kwietnia 2003 r. w sprawie A. Cordoba przeciwko Włochom, 45649/99 ("Przegląd Sejmowy" 2004, nr 2, s. 200). Stwierdził, że immunitet ogranicza prawo do sądu osobom, których dobra zostały naruszone przez działania parlamentarzysty korzystającego z immunitetu. Podkreślił, że immunitet został stworzony by chronić interesy parlamentu jako całości, a nie interesy poszczególnych parlamentarzystów i wobec tego powinien chronić jedynie wypowiedzi wyrażane w trakcie debaty parlamentarnej. Tylko taki immunitet, zdaniem Trybunału, jest zgodny z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 grudnia 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), a zatem tylko taki zakres immunitetu powinny zawierać regulacje ustawowe państw, które Konwencję tę ratyfikowały.

Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 31/07

Standard: 54553 (pełna treść orzeczenia)