Wspólność masy majątkowej

Wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilku spadkobierców nie stanowi współwłasności, która może być zniesiona w myśl przepisów art. 210 i nast. k.c. oraz art. 617 i nast. k.c., lecz konieczne jest zastosowanie przepisów art. 1035 i nast. k.c., art. 1070 i nast. k.c. oraz art. 680 i nast. k.p.c. (por. postan. SN z 05.06.1991 r., III CRN 125/91

Wskutek szczególnych regulacji zawartych w przepisach prawa spadkowego, do wspólności majątku spadkowego nie znajdą odpowiedniego zastosowania art. 197 k.c. i 198 k.c. W przypadku wspólności majątku spadkowego zbędne jest posługiwanie się domniemaniem równości udziałów w tymże majątku (art. 197 k.c.), skoro udziały takie wynikają z ustawy (przy dziedziczeniu ustawowym) lub z treści testamentu (z uwzględnieniem art. 960 k.c.) – wysokość udziałów poszczególnych współspadkobierców w majątku spadkowym znajduje odzwierciedlenie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub w akcie poświadczenia dziedziczenia. Do wspólności majątku spadkowego nie stosuje się również art. 198 k.c., dotyczącego rozporządzania przez współwłaścicieli przypadającymi im udziałami, gdyż zbycie przez współspadkobiercę przysługującego mu udziału w spadku zostało unormowane w art. 1051 – 1057 k.c.

Odrębną kwestią pozostaje rozporządzanie przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym do spadku (art. 1036 k.c.). W przypadku rozporządzania przez spadkobiercę udziałem spadkowym współspadkobierca może zgodnie z art. 1051 k.c. swobodnie rozporządzać swoim udziałem spadkowym, bez względu na wolę pozostałych współspadkobierców. W przypadku zaś rozporządzania przez spadkobiercę udziałem przypadającym mu w poszczególnych przedmiotach spadkowych zastosowanie znajduje przepis art. 1036 k.c., bowiem spadkobiercę zamierzającego rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku spotykają ograniczenia ustawowe.

Rozporządzenie przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym do spadku – obejmujące wszelkie czynności prawne, zarówno odpłatne jak i nieodpłatne, prowadzące do wyzbycia się takiego udziału lub jego obciążenia – zależne jest od zgody pozostałych współspadkobierców, co stanowi istotną odmienność w zestawieniu z rozporządzeniem udziałem we współwłasności (art. 198 k.c.). Rozwiązanie takie jest skutkiem przynależności poszczególnych przedmiotów do spadku, jako jednolitego kompleksu majątkowego, co przy nieograniczonym prawie współspadkobiercy do rozporządzania udziałem w każdym przedmiocie spadkowym mogłoby prowadzić do naruszenia praw pozostałych współspadkobierców.

Do wyrażenia zgody współspadkobierców na rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku zastosowanie znajdzie art. 63 k.c. Współspadkobiercy mogą zatem wyrazić taką zgodę przed podjęciem czynności rozporządzającej udziałem, równocześnie z taką czynnością lub po jej dokonaniu. Jeżeli do ważności czynności rozporządzającej udziałem w przedmiocie należącym do spadku wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę współspadkobierców powinno być złożone w tej samej formie (art. 63 § 2 k.c.). Braku zgody wymaganej w art. 1036 k.c. nie można zastąpić orzeczeniem sądowym, gdyż do rozporządzania udziałem w przedmiocie należącym do spadku nie ma zastosowania art. 199 k.c.

Wspólność majątku spadkowego trwa do chwili działu spadku. Do zasad zarządu wspólnym majątkiem spadkowym stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 k.c.).

Postanowienie SR Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 11 lutego 2019 r., II Co 5155/18

Standard: 54265 (pełna treść orzeczenia)