Ochrona praw nabytych a zaufanie do państwa i prawa

Z dorobku orzeczniczego Trybunału wynika, że zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa ma charakter bardziej ogólny od zasady ochrony praw nabytych. Zakresem jej zastosowania objęte są sytuacje, w których regulacja prawna stanowi podstawę do planowania przyszłych działań jednostki. Natomiast wyprowadzana z ochrony zaufania zasada ochrony praw nabytych obejmuje tylko takie wypadki, w których dana regulacja prawna jest źródłem powstania bądź praw podmiotowych, bądź ekspektatyw tych praw. Ochrona praw nabytych stanowi jeden z elementów składowych zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. W wyroku z 16 czerwca 2003 r., sygn. K 52/02, Trybunał wskazał, że "[n]aruszenie zasady ochrony praw nabytych jest jednocześnie naruszeniem nakazu ochrony zaufania jednostki do państwa i do prawa, natomiast nie każde naruszenie tej drugiej zasady polega na ingerencji w sferę praw nabytych. W obu przypadkach istota ochrony jest jednak identyczna" (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 54).

Wyrok TK z dnia 26 lutego 2013 r., K 15/10, OTK-A 2013/2/18, Dz.U.2013/351

Standard: 768 (pełna treść orzeczenia)

Z zasady lojalności Trybunał wyprowadzał w orzecznictwie dalsze szczegółowe reguły, odnoszące się zwłaszcza do sytuacji szybkiego następowania po sobie wielu zmian obowiązującego prawa, w tym przede wszystkim regułę nakładającą na ustawodawcę obowiązek starannego uwzględniania, za pomocą powszechnie przyjętych technik stanowienia prawa, a szczególnie techniki przepisów intertemporalnych, ochrony praw słusznie nabytych i ochrony interesów będących w toku (por. orzeczenia: z 2 marca 1993 r. sygn. K 9/92, OTK w 1993 r., poz. 6; z 25 czerwca 1996 r., sygn. K 15/95, OTK ZU z nr 3/1996, poz. 22 oraz wyrok z 15 września 1998 r., sygn. K 10/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 64, pkt 2). Zmiany w prawie nie mogą zaskakiwać ich adresatów. Powinni mieć oni czas na dostosowanie się do nowych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania. (por. w szczególności przywołany wyrok w sprawie K 27/00 oraz wyrok z 15 lutego 2005 r., sygn. K 48/04, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 15, pkt 9).

Wyrok TK z dnia 25 listopada 2010 r., K 27/09 OTK-A 2010/9/109, Dz.U.2010/233/1533

Standard: 769 (pełna treść orzeczenia)

Ocena zasadności zarzutu naruszenia zasady ochrony zaufania jednostki do państwa i prawa oraz naruszenia zasady ochrony praw nabytych wymaga rozważenia, na ile oczekiwania jednostki, że dotychczasowe regulacje nie zostaną zmienione, są usprawiedliwione. Zasady te chronią bowiem wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. Odpowiedź na wymienione pytanie zależy od oceny charakteru dotychczasowej regulacji, a w szczególności, czy i w jakim stopniu prawodawca gwarantuje jednostce stabilność unormowań. Istotne znaczenie ma również specyfika dziedziny życia, do której odnosi się badana regulacja, właściwy dla tej dziedziny horyzont czasowy podejmowanych przez jednostkę działań oraz stopień ryzyka zmian uwarunkowań społecznych lub gospodarczych, które będą uzasadniać zmianę prawodawstwa. Istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których jednostka musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa podmiotowe.

Wyrok TK z dnia 31 stycznia 2006 r., K 23/03, OTK-A 2006/1/8, Dz.U.2006/22/171

Standard: 770 (pełna treść orzeczenia)