Związanie sądu cywilnego wyrokami ETPCz

Kwestia, czy wyroki ETPCz są wiążące dla polskich sądów jest sporna w literaturze i także w orzecznictwie rozstrzygana jest niejednolicie. Generalnie nie wiążą innych osób, niż strony postępowania przed ETPCz, a zatem nawet wyrok stwierdzający naruszenie określonych przepisów Konwencji i nakazujący państwu usunięcie z prawa krajowego przepisów, które naruszają Konwencję, wiąże tylko strony tego postępowania i nie jest wiążący ani nie może być prejudykatem w sprawie innej osoby występującej przed sądem polskim o odszkodowanie przeciwko Skarbowi Państwa za naruszenie jego praw wynikające z przepisów, które Trybunał uznał za naruszające Konwencję; nie jest w takiej sprawie tożsamy ze stwierdzeniem niezgodności określonego przepisu z Konwencją (por. m.in. wyroki SN z 14 czerwca 2012 r., I CSK 577/11 i z 6 maja 2016 I CSK 364/15.).

Jednakże wyrok ETPCz wydany w indywidualnej sprawie ma moc wiążącą obejmującą sądy krajowe, w tym Sąd Najwyższy, wobec czego żaden sąd krajowy nie może przyjąć, że działanie ocenione jako bezprawne w wyroku ETPCz było zgodne z prawem, jeżeli kwestia ta pojawi się w innym postępowaniu między tymi samymi stronami, w tym w postępowaniu w sprawie o naprawienie szkody przeciwko Skarbowi Państwa, jako podmiotowi zobowiązanemu wyrokiem ETPCz do określonego działania. Wyrok taki wiąże zatem w postępowaniu o odszkodowanie wytoczonym przeciwko Skarbowi Państwa przed sądem krajowym przez tego samego powoda, który uzyskał stwierdzenie przez ETPCz naruszenia przepisów Konwencji.

Zgodnie z art. 46 Konwencji ostateczny wyrok ETPCz uwzględniający skargę wiąże państwo, przeciwko któremu została ona skierowana. Oznacza to, że nie tylko musi ono wyrok taki wykonać, ale również nie może kwestionować stwierdzonego tym wyrokiem naruszenia praw gwarantowanych Konwencją. Wyrokiem takim są związane wszystkie władze tego państwa: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza.

Wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2017 r., II CSK 417/16

Standard: 53999 (pełna treść orzeczenia)

W uchwale (7) SN z dnia 30 listopada 2010 r., III CZP 16/10 uznano, że ostateczny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym stwierdzono naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania. Uchwała ta jest potwierdzeniem tego, że w sprawach cywilnych nie znajduje usprawiedliwienia stanowisko, że skutki wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przekładają się w sposób mechaniczny wprost i bezpośrednio na rozstrzygnięcia polskich sądów.

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka nie przybiera postaci jakiegoś „europejskiego tytułu wykonawczego”, podlegającego przymusowej egzekucji. Realizacja wyroków Trybunału Strasburskiego odbywa się w trybie wykonywania zobowiązań państwa płynących z prawa publicznego międzynarodowego pod nadzorem Komitetu Ministrów (art. 46 Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).

Wyrok SN z dnia 6 maja 2016 r., I CSK 364/15

Standard: 54003 (pełna treść orzeczenia)