Posiadanie prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej

Do zasiedzenia służebności gruntowej nie może prowadzić posiadanie o charakterze właścicielskim.

Charakter posiadania służebności gruntowej i charakter posiadania właścicielskiego są różne. W przypadku posiadania służebności gruntowej w rachubę nie wchodzi posiadanie samoistne, lecz posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności. Podmiot wykonujący służebność korzysta z cudzej rzeczy tylko w oznaczonym zakresie, nie władając nią (postanowienie SN z 15 października 2014 r., V CSK 276/12).

Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi ‎o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność (wyrok SN z 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05). Z kolei w wypadku posiadania samoistnego posiadacz korzysta z rzeczy tak jakby był jej właścicielem, czyli wykonuje uprawnienia składające się na treść prawa własności (art. 140 k.c.), korzysta z nieruchomości z wyłączeniem innych osób, pobiera pożytki i dochody, a także uważa się za uprawnionego do rozporządzenia nią.

Nabyć przez zasiedzenie można tylko to prawo do rzeczy, którego dotyczy corpus i animus posiadacza. Charakter posiadania właścicielskiego jest inny niż charakter posiadania służebności gruntowej. Osoba, która wykonuje posiadanie właścicielskie nie może nabyć przez zasiedzenie służebności gruntowej, ‎i odwrotnie. Przedmiotem tego ostatniego posiadania nie jest przy tym prawo do nieruchomości (własność lub użytkowanie wieczyste), lecz sama nieruchomość.‎W przypadku posiadania służebności gruntowej w rachubę nie wchodzi posiadanie samoistne, lecz posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności. O tym, jakie prawo do rzeczy lub na rzeczy nabywa posiadacz decydują więc okoliczności charakteryzujące jego posiadanie.

Nie można przyjąć, aby odpowiednie stosowanie do zasiedzenia służebności przepisów o zasiedzeniu własności oznaczało irrelewantność charakteru ustalonego posiadania. Władztwo ‎w postaci samoistnego posiadania cudzej rzeczy nie jest tożsame z władztwem ‎w postaci korzystania z cudzej rzeczy w sposób odpowiadający treści służebności gruntowej. Różny animus i różna specyfika faktycznych uprawnień musi prowadzić do wniosku, że po stronie posiadacza samoistnego nie istniał zamiar władania cudzą rzeczą tak jak osoby uprawnionej ze służebności, a zatem nie doszło do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia.

Powyższych twierdzeń nie zmienia w żaden sposób wola wyrażona przez uprawnionego, który po spełnieniu przesłanek do zasiedzenia prawa własności uznaje, iż chciałby nabyć przez zasiedzenie inne prawo, w tym np. służebność gruntową. O ile bowiem w posiadaniu właścicielskim mieszczą się zazwyczaj uprawnienia kształtujące także prawa od własności zależne, to jednak skutek zasiedzenia następuje z mocy prawa, a ewentualne postanowienie sądu w tej mierze ma jedynie charakter deklaratywny. Wnioskodawca w sprawie o zasiedzenie nie ma więc wyboru co do wskazania jakie prawo zamierza zasiedzieć. W sytuacji, gdy spełnione są przesłanki do nabycia prawa własności przez zasiedzenie, nie jest możliwe nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej.

Postanowienie SN z dnia 21 marca 2024 r., II CSKP 1559/22

Standard: 83434 (pełna treść orzeczenia)

De lege lala nie ma podstaw do odróżniania niejako autonomicznej postaci „posiadanie służebności” (art. 352 § 1 k.c.) od posiadania w rozumieniu art. 336 k.c., nawet jeżeli tę pierwszą kategorię posiadania (ograniczonego przedmiotowo) ustawodawca reguluje poprzez odesłanie do przepisów o „posiadaniu rzeczy”. W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego korzystanie z nieruchomości, będące przejawem władztwa nad nią w zakresie, w jakim uprawnia do niego służebność gruntowa (art. 292 k.c.), kwalifikuje się w zasadzie jako posiadanie zależne nieruchomości w rozumieniu art. 336 k.c. (por. np. postanowienie SN z dnia 11 lutego 2010 r., I CSK 181/09).

Oznacza to, że zawarte w art. 292 k.c. odesłanie do przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie obejmuje jedynie materię nieuregulowaną w zdaniu pierwszym tego artykułu i pozwala na stosowanie do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiednio przepisów o nabyciu nieruchomości przez zasiedzenie. Toteż do zasiedzenia służebności gruntowej nie ma zastosowania przesłanka posiadania samoistnego (art. 172 § 1 k.c., art. 336 k.c.), a znajdują odpowiednio zastosowanie inne przepisy o nabyciu nieruchomości przez zasiedzenie, m.in. dotyczące złej wiary posiadacza, terminu zasiedzenia, odpowiedniego stosowania przepisów o biegu przedawnienia roszczeń (art. 175 k.c.), możliwości doliczenia posiadania zależnego poprzednika prawnego (art. 176 k.c.).

Postanowienie SN z dnia 20 września 2013 r., II CSK 10/13

Standard: 67679 (pełna treść orzeczenia)

Do zasiedzenia służebności gruntowej nie ma zastosowania wymaganie posiadania samoistnego (art. 172 § 1 k.c.), znajdują natomiast odpowiednie zastosowanie przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie dotyczące terminów posiadania w zależności od dobrej lub złej wiary posiadacza (art. 172 § 1 i 2 k.c.), biegu zasiedzenia w stosunku do małoletniego (art. 173 k.c.), biegu przedawnienia roszczeń (art. 175 k.c.) oraz przepisy dotyczące możliwości doliczenia posiadania poprzednika (art. 176 k.c.).

Przepis art. 292 k.c. wymaga – oprócz zwykłych ustawowych przesłanek nabycia przez zasiedzenie, jak np. korzystanie z cudzej nieruchomości przez odpowiedni czas, zależnie od dobrej lub złej wiary – aby korzystanie łączyło się z istnieniem trwałego i widocznego urządzenia. Ustawodawca zastrzegł więc, aby korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności polegało nie tylko na samym czerpaniu korzyści, lecz także znajdowało wyraz w istnieniu wspomnianego urządzenia.

Uchwała SN z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11

Standard: 70905 (pełna treść orzeczenia)