Zbywalność roszczenia o zachowek

Stosownie do art. 1051 k.c. spadkobierca, który spadek przyjął, może - bez ograniczenia - zbyć spadek w całości lub części, może zbyć również swój udział spadkowy. Skoro zatem osoba uprawniona do zachowku mogłaby zbyć spadek lub udział spadkowy, gdyby dziedziczyła spadek, to w drodze wykładni a maiore ad minus można dojść do wniosku, że może ona zbyć również swoją wierzytelność z tytułu zachowku, stanowiącą odpowiednio mniejszą część jej udziału spadkowego.

Okoliczność, że ustawodawca przyznaje prawo do zachowku tylko wąskiemu gronu najbliższych spadkodawcy osób, bo tylko zstępnym, małżonkowi i rodzicom (art. 991 § 1 k.c.), zdaniem Sądu Najwyższego nie nadaje wierzytelności z tytułu zachowku tak dalece osobistego charakteru, aby pozbawiał on ją przymiotu prawa majątkowego, które może być przedmiotem zwykłego obrotu.

Poglądu o niezbywalności roszczenia o zachowek nie może uzasadniać przepis art. 1002 k.c., przepis ten bowiem zawiera jedynie ograniczenia w zakresie dziedziczenia roszczenia o zachowek; nie uzasadnia on sam przez się poglądu, że ustawodawca - wprowadzając w tym zakresie ograniczenia w stosunku do poprzednio obowiązującego art. 158 prawa spadkowego - zamierzał nadać roszczeniu o zachowek charakter ściśle osobisty, wyłączający jego zbywalność.

Przeciwko poglądowi wyłączającemu dopuszczalność zbycia wierzytelności z tytułu zachowku przemawia okoliczność, że w świetle obowiązujących przepisów roszczenie o zachowek, aczkolwiek przysługuje tylko wąskiemu gronu najbliższych spadkodawcy osób, nie ma charakteru roszczenia alimentacyjnego sensu largo.

W wypadku gdy prawo do zachowku zostało przez spadkodawcę częściowo uwzględnione, np. przez powołanie do spadku osoby uprawnionej do zachowku, osobie tej przysługuje roszczenie pieniężne w takim zakresie, w jakim powołanie do spadku nie wyczerpuje należnego jej zachowku (art. 991 § 2 k.c.). Nie budzi zaś wątpliwości, że uprawniony do zachowku mógłby zbyć swój udział spadkowy (art. 1051 k.c.), mimo że w tym wypadku udział ten stanowi częściowe zaspokojenie jego prawa do zachowku. Na tle przytoczonej sytuacji trudno jest znaleźć logiczne uzasadnienie dla odmiennego traktowania - z punktu widzenia dopuszczalności zbycia - udziału spadkowego, stanowiącego częściowe zaspokojenie prawa do zachowku, oraz wierzytelności pieniężnej, potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Uchwała SN z dnia 13 lutego 1975 r., III CZP 91/74

Standard: 53634 (pełna treść orzeczenia)