Przebieg postępowania nakazowego

Wydanie nakazu zapłaty i orzeczenia na skutek zarzutów od tego nakazu odbywa się w postępowaniu prowadzonym w jednej instancji, przez sąd rejonowy lub okręgowy, jako sąd pierwszej instancji (art. 4841 § 1 k.p.c.).

Postępowanie nakazowe jest odrębnym postępowaniem procesowym, którego cechą charakterystyczną jest to, że w pierwszej instancji może się toczyć w dwóch fazach. Pierwszą, która występuje w każdym postępowaniu nakazowym, kończy wydanie nakazu zapłaty (art. 491 k.p.c.).

Wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty (art. 493 k.p.c.) wszczyna drugą fazę postępowania przed tym samym sądem, a kończy ją wydanie wyroku, którym sąd w całości lub w części utrzymuje w mocy nakaz zapłaty albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, albo kończy ją wydanie postanowienia, którym sąd uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza (art. 496 k.p.c.).

Kognicja sądu w pierwszej fazie postępowania nakazowego jest ograniczona. Sprowadza się do stwierdzenia istnienia podstaw do wydania nakazu zapłaty, które są określone w art. 485 k.p.c. Istnienie tych podstaw na tyle uprawdopodabnia zasadność powództwa, że z woli ustawodawcy nakłada na sędziego obowiązek wydania nakazu zapłaty bez merytorycznego badania zasadności powództwa. Sędzia, który wydał nakaz zapłaty nie może mieć zatem przekonania co do zasadności powództwa, skoro jej w ogóle nie badał.

Postępowanie prowadzone na skutek wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty nie jest, inaczej niż postępowanie prowadzone przez sąd wyższej instancji na skutek środków odwoławczych, postępowaniem mającym na celu skontrolowanie prawidłowości wydania zaskarżonego orzeczenia. Jest to, prowadzone w sprawie po raz pierwszy, postępowanie zmierzające do ustalenia zasadności powództwa. Taki charakter tego postępowania wynika w szczególności z art. 493 § 1 k.p.c., według którego w piśmie zawierającym zarzuty pozwany powinien przedstawić zarzuty nie przeciwko nakazowi zapłaty, lecz „przeciwko żądaniu pozwu, a także wszystkie okoliczności faktyczne i dowodowe na ich potwierdzenie”. 

Rozpoznając zarzuty od nakazu zapłaty sędzia nie kontroluje merytorycznej zasadności wydanego przez siebie nakazu, nie istnieje więc obawa, że ewentualna skłonność do nieprzyznawania się do popełnionych błędów i uchybień mogłaby zaważyć na bezstronności sędziego. Nie ma dostatecznych przesłanek do wyrażenia wątpliwości, że przepis art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., nie stanowiąc podstawy do wyłączenia z mocy ustawy od rozpoznania zarzutów od nakazu zapłaty sędziego, który brał udział w wydaniu tego nakazu, tj. tak jak jest on w tym zakresie dotychczas jednolicie rozumiany, jest niezgodny z prawem do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności).

Uchwała SN z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 97/04

Standard: 53616 (pełna treść orzeczenia)