Wynagrodzenie z tytułu zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej
Żądanie zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności (art. 291 k.c.)
Zgodnie z art. 291 k.c., zmiana treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej następuje za wynagrodzeniem, do którego zobowiązany jest właściciel nieruchomości obciążonej względem właściciela nieruchomość władnącej. Przepis ten nie wskazuje zakresu wynagrodzenia; czy jest ono jedynie odpowiednikiem odszkodowania, czy także korzyści, jaką uzyskuje właściciel nieruchomości obciążonej wskutek zmiany treści służebności.
Wynagrodzenie przewidziane w art. 291 k.c. pełni tę samą funkcję co odszkodowanie przewidziane w art. 186 Prawa rzeczowego. Wynagrodzenie nie może przenosić wysokości odszkodowania ani nie może służyć bezzasadnemu wzbogaceniu kosztem drugiego i tylko w umowie strony mogą postanowić, że świadczenie jednej strony będzie obiektywnie przenosić wartość świadczenia drugiej strony. Sąd nie jest władny dokonywać przesunięć majątkowych bez ekwiwalentu dla drugiej strony ani dokonywać bezpodstawnego wzbogacenia kosztem majątku drugiego.
Ustawodawca posługuje się wynagrodzeniem w miejsce odszkodowania dla podkreślenia, że obowiązek naprawienia uszczerbku nie wynika z odpowiedzialności kontraktowej lub odpowiedzialności za czyn niedozwolony. Z tego punktu widzenia termin „wynagrodzenie” bardziej niż termin „odszkodowanie” odpowiada naturze instytucji zawartej w art. 291 k.c. Konsekwencją odszkodowawczego charakteru wynagrodzenia jest to, że dla ustalenia jego wysokości obojętne jest zwiększenie wartości nieruchomości służebnej na skutek zmiany treści lub sposobu wykonywania prawa ją obciążającego.
Artykuł 291 k.c. nie zawiera wskazówki, kto powinien ponosić koszty zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności. Nie można zgodzić się z argumentacją odwołującą się do art. 289 § 1 k.c., zgodnie z którym, w braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności obciąża właściciela nieruchomości władnącej. Nałożenie obowiązku ponoszenia kosztów na właściciela nieruchomości władnącej byłoby nieracjonalne i niesłuszne.
Wynagrodzenie pełni funkcję kompensaty za uszczerbek spowodowany zmianą treści lub sposobu wykonywania służebności i niejednokrotnie uszczerbek ten wyraża się jedynie w kosztach zmiany. Przemawia to – co do zasady – za obciążeniem kosztami zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności właściciela nieruchomości obciążonej. Zasada ta nie może być jednak stosowana automatycznie, nie może bowiem prowadzić do uzyskania przez właściciela nieruchomości władnącej bezpodstawnych korzyści kosztem właściciela nieruchomości obciążonej. Jeżeli więc zmiana sposobu wykonywania służebności powoduje zastąpienie starych i zużytych urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności urządzeniami nowymi i nowoczesnymi, to koszty zmiany obciążające właściciela nieruchomości obciążonej należy przy ustalaniu wynagrodzenia pomniejszyć o korzyści właściciela nieruchomości władnącej wynikające z odnowienia urządzeń.
Uchwała SN z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 36/10
Standard: 53578 (pełna treść orzeczenia)