Doręczania pism sądowych i procesowych obcemu państwu

Polska nie jest stroną konwencji europejskiej o immunitecie państwa, sporządzonej dnia 16 maja 1972 r. w Bazylei (załącznik nr 1b do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości – dalej: „konwencja bazylejska”), w której przewidziano doręczanie określonych dokumentów w postępowaniu przeciwko obcemu państwu drogą dyplomatyczną z tym skutkiem, że dokument uważa się za doręczony w chwili jego wpływu do ministerstwa spraw zagranicznych pozwanego państwa (art. 16 ust. 2 i 3), a konwencja Narodów Zjednoczonych z dnia 2 grudnia 2004 r. o immunitetach jurysdykcyjnych państw i ich mieniu (załącznik nr 3b do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości – dalej: „konwencja Narodów Zjednoczonych”), zawierająca podobne uregulowanie (art. 22 ust. 1 lit. i oraz ust. 2), nie weszła jeszcze w życie. 

Kodeks postępowania cywilnego nie określa zaś w ogóle sposobu doręczania pism sądowych i procesowych obcemu państwu. 

Obecnie podstawę prawną dokonania przez sąd polski doręczenia takiego pisma państwu obcemu drogą dyplomatyczną mógłby stanowić § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych w brzmieniu obowiązującym od 23 grudnia 2009 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 164 ze zm.), ale i on – ani żaden inny przepis tego rozporządzenia – nie określa konsekwencji odmowy przyjęcia doręczanego pisma przez ministerstwo spraw zagranicznych pozwanego państwa.

Mimo to doręczenie drogą dyplomatyczną stronie pozwanej postanowienia Sądu Apelacyjnego oddalającego zażalenie powoda i skargi kasacyjnej powoda na to postanowienie należało uznać za skutecznie dokonane z chwilą otrzymania przesyłki przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec. Zajęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby uzależnienie prowadzenia postępowania sądowego od decyzji pozwanego państwa, a tego nie można zaakceptować, ponieważ współcześnie ochrona immunitetowa przed sądem zagranicznym jest udzielana państwom nie we wszystkich sprawach, a jedynie w określonej ich kategorii. Przekazanie pozwanemu państwu przesyłki w omawiany sposób w pełni przy tym urzeczywistnia cele instytucji doręczenia w postępowaniu cywilnym. 

W świetle prawa międzynarodowego publicznego, ministrowi spraw zagranicznych przysługuje ogólna kompetencja do reprezentowania państwa w stosunkach z zagranicą (por. art. 7 ust. 2 lit. a konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, sporządzonej dnia 23 maja 1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439). Przekazanie przesyłki ministerstwu spraw zagranicznych zapewnia zatem państwu pozwanemu uzyskanie wiedzy o toczącym się postępowaniu i podjęcie obrony swych praw. 

Wymaga podkreślenia, że doręczanie pism sądowych i procesowych państwu pozwanemu drogą dyplomatyczną jest szeroko akceptowane w praktyce międzynarodowej, czego potwierdzeniem są nie tylko powołane umowy międzynarodowe dotyczące immunitetu państwa (konwencja bazylejska i konwencja Narodów Zjednoczonych), ale i przepisy ustaw krajowych (np. art. 12 ust. 1 brytyjskiej ustawy o immunitecie państwa z 1978 r. – załącznik nr 12 do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości, art. 24 australijskiej ustawy o immunitecie państwa z 1985 r. – załącznik nr 15 do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości, oraz art. 13 ust. 1 południowoafrykańskiej ustawy o immunitecie państw z 1981 r. – pkt II pisma Ministerstwa Sprawiedliwości).

Należy podzielić wyrażany w piśmiennictwie pogląd, że ze względu na przysługiwanie państwu immunitetu jurysdykcyjnego nie jest wykluczone – w świetle właściwego w tym względzie prawa międzynarodowego publicznego – doręczenie państwu odpisu pozwu.

Postanowienie SN z dnia 29 października 2010 r., IV CSK 465/09

Standard: 53560 (pełna treść orzeczenia)