Rozpoznanie sprawy, w której zachodzi współuczestnictwo materialne niebędące współuczestnictwem koniecznym (art. 72 § 3 k.p.c.)

W wypadku współuczestnictwa dowolnego nie ma przeszkód, żeby sprawa toczyła się przed sądem przeciwko jednej osobie, a przeciwko innej osobie mogła w ogóle nie toczyć się lub toczyć się przed innym sądem lub organem, właściwym do jej rozpoznania.

Zastosowanie art. 72 § 3 k.p.c. zależy od uznania powoda, nie istnieje bowiem konieczność obejmowania jednym pozwem, a co za tym idzie jednym procesem, wszystkich współuczestników materialnych, którzy nie są współuczestnikami koniecznymi. Omawiana norma znajduje jednak zastosowanie tylko w wypadku objęcia jednym procesem kilku takich współuczestników, jeżeli w stosunku do każdego z nich spełnione są wszystkie przesłanki warunkujące dopuszczalność procesu, w szczególności jeżeli w stosunku do każdego z nich istnieje droga sądowa (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.), jurysdykcja krajowa (art. 1099 k.p.c.) lub rozstrzygnięcie sprawy nie należy do sądu polubownego (art. 199 § 1 pkt 4 k.p.c.).

Gdy między osobami uczestniczącymi w procesie występuje współuczestnictwo dowolne materialne i spełnione są co do wszystkich współuczestników przesłanki procesowe, rozpoznanie sprawy następuje w postępowaniu „zwykłym”, jeżeli choćby w stosunku do jednego ze współuczestników brak podstawy do rozpoznania sprawy w postępowaniu odrębnym. Jeżeli zaś w stosunku do któregokolwiek ze współuczestników nie jest spełniona któraś z przesłanek procesowych, np. zostanie skutecznie podniesiony zarzut zapisu na sąd polubowny (art. 202 zdanie pierwsze k.p.c.), to sytuacji tej nie rozstrzyga art. 72 § 3 k.p.c. Ze względu na przeszkodę w postaci braku przesłanki procesowej w stosunku do współuczestnika sąd nie może rozpoznać sprawy w stosunku do tego współuczestnika i powinien pozew w tym zakresie odrzucić (art. 199 § 1 pkt 4 k.p.c.).

Znaczenie art. 72 § 3 k.p.c. nie polega na tym, że wyłącza on rozpoznanie sprawy w stosunku do kilku współuczestników dowolnych materialnych w oddzielnych postępowaniach toczących się przed sądem powszechnym albo w postępowaniach, z których jedno toczy się przed sądem powszechnym, a drugie przed sądem polubownym lub innym organem, lecz na tym, że nakazuje on pominąć przepisy o postępowaniu odrębnym i rozpoznać całą sprawę w postępowaniu „zwykłym” w sytuacji, w której przepisy o postępowaniu odrębnym nie mają zastosowania w stosunku do choćby jednego ze współuczestników, jednak tylko wtedy, gdy sprawa jest i może zostać rozpoznana przez sąd powszechny wobec wszystkich współuczestników.

Nie można odczytywać art. 72 § 3 k.p.c. jako przepisu zawierającego normę, która pośrednio powoduje konieczność rozpoznania sprawy w stosunku do wszystkich współuczestników dowolnych materialnych w jednym postępowaniu.

Jeżeli powód wytoczy odrębne powództwa przeciwko osobom, które byłyby współuczestnikami dowolnymi materialnymi, gdyby osoby te pozwane zostały łącznie, to może powstać sytuacja, w której jedno z postępowań będzie się toczyć stosownie do przepisów o postępowaniach odrębnych, a inne będzie postępowaniem „zwykłym”.

Znaczenie art. 72 § 3 k.p.c. sprowadza się jedynie do tego, że ze względów ekonomii procesowej wyłącza on jednoczesne stosowanie w postępowaniu, w którym występuje kilku współuczestników dowolnych materialnych, przepisów o postępowaniach odrębnych i przepisów regulujących postępowanie „zwykłe”, jeżeli w stosunku do choćby jednego ze współuczestników przepisy o postępowaniu odrębnym nie mają zastosowania.

Artykuł 72 § 3 k.p.c. nie może być rozumiany jako przepis modyfikujący konsekwencje braku przesłanek procesowych, a w szczególności pozbawiający skuteczności zapis na sąd polubowny. Jeżeli zapis ten jest skuteczny w stosunku do jednego ze współuczestników dowolnych materialnych, a nie jest skuteczny w stosunku do drugiego takiego współuczestnika, to sprawa w stosunku do pierwszego współuczestnika nie może w ogóle być rozpoznana przez sąd powszechny i pozew w tym zakresie podlega odrzuceniu, natomiast wobec drugiego współuczestnika sprawa podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny.

Uchwała SN z dnia 24 lutego 2005 r., III CZP 86/04

Standard: 53334 (pełna treść orzeczenia)