Wykonanie postanowienia o kontaktach z dzieckiem, które nie następuje przez odebranie dziecka

W uchwale z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 75/08 Sąd Najwyższy przyjął, że postanowienie regulujące kontakty rodziców z dzieckiem, nakazujące wydawanie dziecka przez rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, oraz zobowiązujące drugiego rodzica do odprowadzania dziecka, podlega wykonaniu w postępowaniu unormowanym w art. 598[1] i nast. k.p.c.

Powyższa uchwała zapadła na tle stanu faktycznego, w którym postanowienie regulujące kontakty z dzieckiem nakazywało wydawanie dziecka przez rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Istota obowiązków wynikających z tego orzeczenia, polegała na wydawaniu i odbieraniu dziecka. Taka sytuacja nie zachodzi, jeżeli orzeczenie regulujące kontakty z dzieckiem przewiduje, że będą się one odbywały w obecności rodzica sprawującego nad nim pieczę, realizacja bowiem orzeczenia nie następuje przez odebranie dziecka tej osobie, lecz przez wymuszenie odpowiedniego zachowania (działania lub zaniechania) osoby zobowiązanej do umożliwienia wykonywania kontaktów z dzieckiem innej osobie wskazanej w orzeczeniu sądowym. W takim przypadku istota obowiązku podlegającego przymusowemu wykonaniu nie jest tożsama z obowiązkiem, który podlega przymusowej realizacji na podstawie art. 598[1] i nast. k.p.c. 

Przesłanką zastosowania art. 100 k.r.o. jest ustalenie, że dziecko znajduje się u osoby nieuprawnionej. Nie można przyjąć, że taka sytuacja występuje – nawet przy założeniu, że obejmuje osobę tylko czasowo nieuprawnioną do sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem – gdy osoba, która wykonuje pieczę nad dzieckiem ma być obecna przy kontaktach z dzieckiem i jedynie uniemożliwia wykonywanie tych kontaktów zgodnie z orzeczeniem sądu.

Wykonaniu takiego orzeczenia na podstawie przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych nie sprzeciwiają się argumenty aksjologiczne, które legły u podstaw zmiany modelu postępowania w sprawach o odebranie dziecka. Zastosowanie przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych nie prowadzi do odebrania dziecka osobie wykonującej nad nim pieczę, zatem dziecko nie staje się przedmiotem postępowania egzekucyjnego. Zastosowanie środków egzekucyjnych powinno doprowadzić jedynie do określonego zachowania osoby wykonującej władzę rodzicielską nad dzieckiem.

wskutek nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego powołaną ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. dodano nowy oddział 3, rozdziału II, działu Ia, tytułu II, zatytułowany „Kontakty z dzieckiem” (art. 113-1136). Według art. 113 § 2, kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Każda z tych form kontaktów z dzieckiem, jeżeli jest przedmiotem orzeczenia ustalającego kontakty z dzieckiem, powinna – w razie jego nierespektowania – podlegać przymusowej realizacji. Jest oczywiste, że de lege lata postępowanie przewidziane w art. 598[1] i nast. k.p.c. nie jest właściwe do przymusowego wykonania każdego orzeczenia ustalającego kontakty z dzieckiem w formach przewidzianych w art. 113 § 2 k.r.o., np. wymuszenia obowiązku utrzymywania korespondencji, nie ma więc charakteru uniwersalnego. O tym, że art. 598[1] i nast. k.p.c. nie mają takiego charakteru przekonuje także inicjatywa ustawodawcza w zakresie zmiany przepisów kodeksu postępowania cywilnego przewidująca dodanie art. 598[15]-598[21] k.p.c. regulujących wykonywanie kontaktów z dzieckiem tak, aby mogły one dotyczyć nie tylko orzeczeń, które przewidują obowiązek wydania dziecka przez osobę wykonującą nad nim władzę rodzicielską.

Z tych względów orzeczenia ustalającego kontakty z dzieckiem w obecności osoby wykonującej nad nim pieczę powinny być wykonywane według przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych, tj. art. 1050 lub art. 1051 k.p.c. Zastosowanie jednego z nich jest uzależnione od treści tytułu egzekucyjnego; jeżeli orzeczenie przewiduje stałe i powtarzające się kontakty z dzieckiem bez określenia szczegółowo nakazów albo zakazów kierowanych do osoby wykonującej władzę rodzicielską do wykonania takiego orzeczenia, uzasadnione jest stosowanie art. 1051 k.p.c., zasadniczy bowiem obowiązek wynikający z tytułu egzekucyjnego o takiej treści polega na powstrzymaniu się przez dłużnika od działań uniemożliwiających lub utrudniających osobie uprawnionej kontakty z dzieckiem.

Uchwała SN z dnia 18 marca 2011 r., III CZP 139/10

Standard: 53276 (pełna treść orzeczenia)