Obowiązek władz publicznych zwalczania chorób epidemicznych (art. 68 ust. 4 konstytucji)

Z art. 68 ust. 4 Konstytucji RP wynika obowiązek władz publicznych zwalczania chorób epidemicznych. Nie budzi też żadnych wątpliwości stwierdzenie, że walka z epidemią wymaga ustanowienia pewnych ograniczeń wolności i praw człowieka, gdyż bez ich wprowadzenia władze publiczne nie będą skuteczne w działaniach mających na celu zwalczanie epidemii oraz zapewnienie właściwej ochrony zdrowia osobom zakażonym.

W III Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 5 grudnia 2008 r. uchwalono ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r., Nr 234, poz. 1570). W tej ustawie między innymi określono zasady postępowania w razie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii. Za epidemię uznano zaś wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących (por. art. 2 ust. 9). 

Stan zagrożenia epidemicznego zdefiniowano jako sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych. 

Stan epidemii to sytuacja prawna wprowadzona na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii (por. art. 2 ust. 23 i ust. 22). 

W dniu 2 marca 2020 r. uchwalono ustawę o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID – 19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842). Podnosi się, że wirus SARS – CoV -2, wywołujący chorobę układu oddechowego COVID – 19, rozprzestrzenia się drogą kropelkową, a jednym z uznanych sposobów ochrony przed tą chorobą, jest wczesne i możliwie powszechne doprowadzenie do znaczącej redukcji liczby bliskich kontaktów międzyludzkich, czyli wprowadzenie tzw. dystansowania społecznego.

Masowe wystąpienie chorób zakaźnych u ludzi jest, w świetle polskiego ustawodawstwa, uznawane za katastrofę naturalną uprawniającą do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze, na którym wystąpiła klęska żywiołowa, a także na obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski (por. art. 3 ust. 2 pkt. 2 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, tekst jednolity Dz. U. z dnia 10 października 2017 r., poz. 1897). Stan klęski żywiołowej jest jednym z trzech stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Konstytucji R.P. (por. art. 228 i art. 232).

Art. 233 ust. 3 Konstytucji R.P. stanowi, że ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust.1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium R.P.), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku). W doktrynie podnosi się, że stan klęski żywiołowej został wyodrębniony na gruncie polskiego porządku prawnego jako ostatni spośród trzech stanów nadzwyczajnych.

Art. 68 ust. 4 Konstytucji RP nakłada zaś na władze publiczne obowiązek zwalczania chorób epidemicznych, co dotyczy zarówno działań prewencyjnych, profilaktyki, dbałości o higienę, jak i kontroli zakażeń oraz leczenia tych chorób. Przepisy te w oczywisty sposób nie stanowią w związku z tym przepisów porządkowych w rozumieniu art. 54 k.w. W przypadku tych ostatnich przedmiot ochrony stanowi bowiem porządek i spokój w miejscach publicznych, a nie ochrona zdrowia poprzez zwalczanie epidemii.

Wyrok SN z dnia 26 marca 2021 r., II KK 40/21

Standard: 53164 (pełna treść orzeczenia)