Związanie sądu wnioskiem o ubezwłasnowolnienie co do rodzaju ubezwłasnowolnienia

Sąd, rozpoznając wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie jest związany zakresem tego wniosku co do rodzaju ubezwłasnowolnienia.

Wskazanie rodzaju ubezwłasnowolnienia nie należy do treści wniosku i nie jest elementem żądania. Wobec tego sąd odnosi się, w kontekście art. 321 § 1 k.p.c., do żądania ubezwłasnowolnienia, a nie do żądania określonego rodzaju ubezwłasnowolnienia. Brak konieczności określenia rodzaju ubezwłasnowolnienia we wniosku o ubezwłasnowolnienie nie wpływa negatywnie na zakres gwarancji procesowych przyznanych osobie, której dotyczy wniosek. 

Dopiero w postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu (które ma charakter konstytutywny – postanowienie SN z 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71) sąd orzeka czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.

Prezentowane stanowisko, w ocenie Sądu Najwyższego, realizuje podstawowe cele spraw o ubezwłasnowolnienie. Zostały one wyartykułowane w orzecznictwie (postanowienie SN z 18 marca 2021 r., V CSKP 235/21) poprzez wskazanie, że stosowanie przepisów o ubezwłasnowolnieniu wymaga jak najpełniejszego uwzględnienia woli osoby zainteresowanej, bowiem pierwszorzędne znaczenie ma w tym przypadku zapewnienie jej dobra i ochrony. Każdorazowo powinno uwzględniać się stopień rozeznania tej osoby, przede wszystkim na podstawie ustalenia stopnia jej niepełnosprawności intelektualnej (o ile taka występuje) i jej skutków. Przy uwzględnieniu tych okoliczności konieczne jest respektowanie każdorazowo konstytucyjnej wartości pierwotnej, tj. godności człowieka (art. 30 Konstytucji RP), z której wynika nakaz tworzenia i stosowania prawa przez wszystkie organy władzy publicznej w zakresie ich kompetencji w taki sposób, by uwzględniać gwarancje stworzenia warunków właściwego funkcjonowania osoby w społeczeństwie oraz stworzenia jej możliwości samorealizacji, tj. wolnego rozwoju własnej osobowości.

Uchwała SN z dnia 13 marca 2025 r., III CZP 41/24

Standard: 87745 (pełna treść orzeczenia)

We wcześniejszej judykaturze Sądu Najwyższego wyrażano pogląd, ‎że dopuszczalne jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego w sytuacji, ‎gdy wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego (por. orzeczenia SN z 9 sierpnia 1934 r., II C 1221/34 i z 13 grudnia 1976 r., I CR 441/76). Jednakże stanowisko to zostało zanegowane przez Sąd Najwyższy w aktualnym orzecznictwie. Wyjaśniono, że między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym, a zwłaszcza między żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego a żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego - także jako żądaniami (roszczeniami) procesowymi - nie zachodzi stosunek, który pozwala na sformułowanie twierdzenia, iż orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego jest „czymś więcej” niż ubezwłasnowolnienia częściowego, a zatem że jeżeli wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego, to sąd - mimo braku stosownego wniosku - może orzec ubezwłasnowolnienie częściowe, a w pozostałym zakresie wniosek oddalić. Podkreślono, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może być uzasadniony albo nieuzasadniony. Nie jest możliwe jego częściowe uwzględnienie i częściowe oddalenie. W konsekwencji zgodnie z art. 321 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. sąd jest związany wnioskiem w sprawie o ubezwłasnowolnienie, w tym rodzajem ubezwłasnowolnienia jakie ma być orzeczone, co nie wyłącza oczywiście możliwości formułowania wniosków ewentualnych, tj. żądania orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego, gdyby żądanie orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego okazało się bezzasadne (por. postanowienie SN z 26 stycznia 2012 r., III CSK 169/11; zob. postanowienie SN z 27 listopada ‎2018 r., I CSK 541/18).

Postanowienie SN z dnia 16 czerwca 2021 r., IV CSK 296/21

Standard: 89154 (pełna treść orzeczenia)