Niedopuszczalność orzekania z urzędu w sprawie o zmianę ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe (art. 559 § 2 k.p.c.)

Zmiana ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe może nastąpić jedynie na wniosek.

Żądanie uchylenia ubezwłasnowolnienia całkowitego i żądanie zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe nie pozostają jednocześnie w relacji, która pozwalałaby uznać, że zmiana ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe stanowi orzeczenie in minus względem orzeczenia o uchyleniu ubezwłasnowolnienia całkowitego. Nie można w konsekwencji przyjąć, że jeżeli ubezwłasnowolniony domaga się uchylenia ubezwłasnowolnienia całkowitego, to sąd może – w braku żądania – orzec ubezwłasnowolnienie częściowe. Wskazując, że sąd powinien podjąć „odpowiednie czynności prawne oraz dowodowe, koncentrujące się na zbadaniu, czy istnieją przesłanki uzasadniające stosowanie jakiegokolwiek ograniczenia, pod kątem instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego

Postanowienie SN z dnia 9 września 2022 r., I CSK 4055/22

Standard: 89152 (pełna treść orzeczenia)

We wcześniejszej judykaturze Sądu Najwyższego wyrażano pogląd, ‎że dopuszczalne jest orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego w sytuacji, ‎gdy wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego (por. orzeczenia SN z 9 sierpnia 1934 r., II C 1221/34 i z 13 grudnia 1976 r., I CR 441/76). Jednakże stanowisko to zostało zanegowane przez Sąd Najwyższy w aktualnym orzecznictwie. Wyjaśniono, że między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym, a zwłaszcza między żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego a żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego - także jako żądaniami (roszczeniami) procesowymi - nie zachodzi stosunek, który pozwala na sformułowanie twierdzenia, iż orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego jest „czymś więcej” niż ubezwłasnowolnienia częściowego, a zatem że jeżeli wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego, to sąd - mimo braku stosownego wniosku - może orzec ubezwłasnowolnienie częściowe, a w pozostałym zakresie wniosek oddalić. Podkreślono, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może być uzasadniony albo nieuzasadniony. Nie jest możliwe jego częściowe uwzględnienie i częściowe oddalenie. W konsekwencji zgodnie z art. 321 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. sąd jest związany wnioskiem w sprawie o ubezwłasnowolnienie, w tym rodzajem ubezwłasnowolnienia jakie ma być orzeczone, co nie wyłącza oczywiście możliwości formułowania wniosków ewentualnych, tj. żądania orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego, gdyby żądanie orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego okazało się bezzasadne (por. postanowienie SN z 26 stycznia 2012 r., III CSK 169/11; zob. postanowienie SN z 27 listopada ‎2018 r., I CSK 541/18).

Postanowienie SN z dnia 16 czerwca 2021 r., IV CSK 296/21

Standard: 89153 (pełna treść orzeczenia)