Niedopuszczalność orzekania z urzędu w sprawie o zmianę ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe (art. 559 § 2 k.p.c.)

W sprawie o zmianę ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe (art. 559 § 2 k.p.c.) sąd orzeka wyłącznie na wniosek.

Przepis art. 559 k.p.c. przewiduje trzy rodzaje spraw prowadzących do wzruszenia prawomocnych postanowień orzekających o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym. Są to sprawy o uchylenie ubezwłasnowolnienia, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono, a także sprawy o zmianę ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe – w razie poprawy stanu zdrowia, oraz sprawy o zmianę ubezwłasnowolnienia z częściowego na całkowite – w razie pogorszenia się tego stanu. Ustawodawca zdecydował, że postępowanie o uchylenie postanowienia o ubezwłasnowolnieniu – co jasno wynika z § 1 omawianego przepisu – może być wszczęte także z urzędu, natomiast nie uczynił podobnego wyjątku w odniesieniu do postępowania o zmianę takiego orzeczenia; w tym wypadku zatem, zgodnie z art. 506 k.p.c., sąd orzeka tylko na wniosek. Należy zarazem podkreślić, że ustawodawca, mimo nowelizowania przepisów regulujących ubezwłasnowolnienie, w tym także art. 559, oraz mimo świadomości zgłaszanych już od dawna przez doktrynę stosownych postulatów de lege ferenda, nie wyposażył sądu w uprawnienie orzekania z urzędu także w przedmiocie zmiany ubezwłasnowolnienia. Oczywiście, stosowanie analogii albo – z wyłożonych już powodów – argumentacji a maiori ad minus jest bezzasadne.

Nie można podzielić tezy, że skoro sąd może z urzędu uchylić ubezwłasnowolnienie całkowite, to tym bardziej może – jako „coś mniej” – zmienić je z urzędu na ubezwłasnowolnienie częściowe; orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego stanowiłoby w tym wypadku naruszenie art. 321 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Wykładnia prowadząca do wniosku, że możliwe jest orzeczenie z urzędu – a więc wbrew woli wnioskodawcy – w sprawie, w której ustawodawca wyraźnie tego nie postanowił, stanowiłoby przekroczenie granicy uprawnień władzy sądowniczej.

Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2012 r., III CSK 169/11

Standard: 53119 (pełna treść orzeczenia)