Zaniechanie przez profesjonalnego pełnomocnika dochodzenia odsetek

Udzielenie adwokatowi pełnomocnictwa procesowego, zawierającego umocowanie do wszystkich łączących się za sprawą czynności procesowych, oznacza, że umowa leżąca u podstaw tego pełnomocnictwa objęła wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe. 

Niewytoczenie przez klienta oddzielnego procesu o odsetki może być normalnym następstwem zaniechania przez adwokata zgłoszenia żądania zasądzenia odsetek w procesie o należność główną.

W braku odmiennych zastrzeżeń, zlecenie adwokatowi zastępstwa procesowego w sprawie obejmuje wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe.

Udzielenie adwokatowi pełnomocnictwa procesowego zawierającego umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych nakazuje uznać, stosownie do art. 65 k.c., że także leżąca u podstaw udzielenia tego pełnomocnictwa umowa objęła wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe. Taka interpretacja odpowiada dyrektywie wykładni oświadczeń woli zakładającej racjonalne działanie stron.

Wobec tego, że umowa o zastępstwo powoda przez pozwanego przed sądem w sprawie nie zawierała odmiennych zastrzeżeń, pozwany był zobowiązany m.in. do wystąpienia z żądaniem zasądzenia odsetek.

Niezgłoszenie przez niego takiego żądania stanowiło więc naruszenie jego zobowiązania wobec powoda. Naruszenie to musi być przy tym uznane, wobec tego, że pozwany nie obalił domniemania wynikającego z art. 471 k.c., za wynikłe z przyczyn, za które pozwany ponosi odpowiedzialność, tj. za zawinione przez niego (art. 472 k.c.).

Nie ulega wątpliwości, że niedopełnienie przez adwokata obowiązku zgłoszenia żądania zasądzenia odsetek z tytułu opóźnienia od należnej sumy może wyrządzić klientowi szkodę. Jej powstanie i zakres zależą od okoliczności konkretnego przypadku. Możliwe są tu w szczególności dwie sytuacje.

W pierwszej – klient po wydaniu wyroku zasądzającego należność główną wytacza przeciwko pozwanemu oddzielny proces o niezasądzone w tym wyroku odsetki i odsetki te zostają mu przyznane. Szkoda obejmuje poniesione przez klienta koszty nowego procesu i jego uszczerbek wynikły z niemożności dysponowania zasądzoną kwotą odsetek od dnia, w którym dysponowałby nią, gdyby odsetki zostały zasądzone już wraz z należnością główną. Istnienie związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. między tą szkodą a zaniechaniem adwokata trudno zakwestionować.

W drugiej sytuacji klient nie wytacza oddzielnego procesu o odsetki i roszczenia o nie ulegają przedawnieniu. Ustalenie w tym wypadku, czy klient doznał szkody pozostającej z zaniechaniem adwokata w przewidzianym w art. 361 § 1 k.c. związku przyczynowym, wymaga dodatkowych wyjaśnień. Jako szkodę należy brać pod uwagę uszczerbek w majątku klienta wynikły z niemożności dochodzenia przedawnionych roszczeń o odsetki. Bezpośrednią przyczyną tak ujmowanej szkody jest niewytoczenie przez klienta oddzielnego procesu o odsetki. Uznanie, że szkoda ta pozostaje z zaniechaniem adwokata w wymaganym przez art. 361 § 1 k.c. związku przyczynowym, jest zatem uzależnione przede wszystkim od stwierdzenia, iż niewytoczenie przez klienta oddzielnego procesu o odsetki było normalnym następstwem zaniechania adwokata. Istnienie normalnego powiązania między wspomnianą szkodą a niewytoczeniem przez klienta oddzielnego procesu o odsetki nie budzi wątpliwości.

Według stanowiska dominującego zarówno w nauce prawa, jak i orzecznictwie, o tym, czy przebieg badanego łańcucha zdarzeń, między którymi istnieje powiązanie typu conditio sine qua non, jest normalny, decydują kryteria zobiektywizowane, wynikające z doświadczenia społecznego (życiowego) i wiedzy naukowej. Za normalne następstwo danego zdarzenia uważa się taki skutek, który zazwyczaj, w zwykłym porządku rzeczy jest konsekwencją tego zdarzenia, a zatem, jeżeli zdarzenie to ogólnie sprzyja jego wystąpieniu. W sytuacjach granicznych rozstrzygające znaczenie ma, ze względu na niedookreśloność zwrotu „normalne następstwa”, poczucie prawne sędziego. Podkreśla się, że celem przedstawionego ujęcia koncepcji przyczynowości adekwatnej jest wyznaczenie odpowiadającej słuszności granicy między tymi skutkami, które można przypisać pozwanemu o naprawienie szkody, a tymi, których przypisać mu nie można.

W świetle powyższych uwag, niewytoczenie przez klienta oddzielnego procesu o odsetki można w zasadzie zawsze uznać za normalne następstwo zaniechania adwokata wtedy, kiedy adwokat był nadal stroną umowy o zastępstwo procesowe i pełnomocnikiem klienta umocowanym do wystąpienia z żądaniem zasądzenia odsetek. Jeżeli bowiem klient udzielił stosownego zlecenia i umocowania adwokatowi, to oczekiwanie przez niego w takiej sytuacji na działanie adwokata mieści się „w zwykłym porządku rzeczy”. Tylko jakaś dodatkowa wyjątkowa okoliczność mogłaby prowadzić do odmiennej oceny.

Także jednak wówczas, gdy adwokat przestał być już stroną umowy o zastępstwo procesowe i pełnomocnikiem klienta umocowanym do wystąpienia z żądaniem zasądzenia odsetek, nie można wykluczyć uznania niewytoczenia przez klienta oddzielnego procesu o odsetki za normalne następstwo zaniechania adwokata. Może za tym przemawiać taki dodatkowy czynnik, jak zachowanie adwokata po zapadnięciu wyroku zasądzającego należność główną bez odsetek za opóźnienie, w szczególności udzielona przez niego klientowi informacja odwodząca go od wytoczenia oddzielnego procesu o odsetki, np. z powołaniem się na bezzasadność żądania odsetek za opóźnienie lub wskazaniem innego nieskutecznego sposobu ich dochodzenia (to samo dotyczy podtrzymania klienta w przekonaniu o możliwości dochodzenia odsetek w sposób, który nie może przynieść oczekiwanego skutku). Takie zachowanie ogólnie sprzyja powstrzymaniu się klienta od wytoczenia oddzielnego procesu o odsetki. Wypada jeszcze zaznaczyć, że przy ocenie istnienia związku przyczynowego w rozpatrywanej sytuacji trzeba mieć na względzie rzeczywistą treść informacji udzielonych przez adwokata. Przykładowo, oświadczenie przez niego klientowi, że jeśli chce, to może się on oddzielnie "procesować" o odsetki, nie wystarcza do uznania, że klientowi została udzielona w tym względzie stosowna informacja.

Wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 1216/00

Standard: 52711 (pełna treść orzeczenia)