Obligacyjne i rzeczowe skutki nabycia samochodu za granicą (art. 41 p.p.m.)

Powód kupił przedmiotowy samochód na terenie Niemiec. Obejrzał i dokonał sprawdzenia samochodu, po czym zapłacił gotówką umówioną kwotę i zabrał zakupiony pojazd do swojego miejsca zamieszkania.

Zgodnie z art. 41 u.p.p.m. własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot. Nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym przedmiot tych praw znajdował się w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne. Prawo właściwe do oceny stosunków prawnorzeczowych decyduje o warunkach nabycia własności rzeczy, w szczególności wydania rzeczy, jako przesłance nabycia własności. Statut rzeczowy należy przy tym rozpatrywać niezależnie od statutu kontraktowego tj. prawa właściwego dla stosunku zobowiązaniowego stanowiącego podstawę przeniesienia własności rzeczy.

Oparcie się na łączniku miejsca położenia rzeczy oznacza, że w przypadku rzeczy ruchomych statut rzeczowy podlega zmianom wskutek transgranicznego przemieszczania rzeczy. Jednak po wystąpieniu zmiany prawa nie dokonuje się zmiana prawnorzeczowych skutków zdarzeń, które już nastąpiły pod wpływem wcześniej obowiązującego prawa. Zmiana statutu rzeczy nie dotyka zamkniętych stanów faktycznych, które spowodowały za granicą modyfikację stanu prawnorzeczowego (np. tu nabycie własności rzeczy).

Zatem prawo niemieckie reguluje kwestię własności rzeczy znajdujących się na terenie Niemiec w momencie zmiany stosunków prawnorzeczowych na tych rzeczach i jest, zgodnie z polskim prawem kolizyjnym, właściwe do oceny skutków nabycia własności samochodu zbywanego na terenie Niemiec (por. M. Margoński, Nabycie własności samochodu na gruncie prawa niemieckiego, Przegląd Sądowej, luty 2013, s. 7-20).

Wyrok SR w Człuchowie z dnia 30 czerwca 2021 r., I C 30/20

Standard: 80138 (pełna treść orzeczenia)

Stosownie do art. 1 w związku z art. 28 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe prawo właściwe dla zobowiązania umownego – tu umowy sprzedaży jako ewentualnej podstawy nabycia prawa własności pojazdu przez powoda – określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) numer (...) z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (R. I). Stosownie do art. 41 ustęp 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe nabycie własności podlega prawu państwa, w którym przedmiot tych praw znajdował się w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne.

Wskazane jak wyżej odesłanie pierwsze do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) numer (...) z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (R. I) nakazuje rozważyć czy strony dokonały wyboru prawa (art. 3 rozporządzenia), czy to dokonanie wyboru prawa było ważne i skuteczne (art. 3 ustęp 5 w związku z art. 10 rozporządzenia), czy umowa istniała i była ważna (art. 10 rozporządzenia), wreszcie jakie prawo ma zastosowanie – wybrane przez strony czy przewidziane rozporządzeniem dla umowy sprzedaży (art. 4 ustęp 1 litera a) rozporządzenia).

W treści umowy sprzedaży z dnia 29 października 2013 r. wskazano wybór prawa - § 7 umowy – przepisy kodeksu cywilnego, jednakże strony nie wskazały czy chodzi o przepisy niemieckiego czy polskiego kodeksu cywilnego – nadto żadna ze stron nie podniosła w tym zakresie żadnych twierdzeń faktycznych czy zarzutów w toku procesu. Nie miało to znaczenia dla ostatecznego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem sam wybór prawa nie zaistniał, nie był ważny i skuteczny. Skoro z ustaleń faktycznych wynika, że powód nie zawarł umowy z R. A. (1), to na zasadzie art. 3 ustęp 5 w związku z art. 10 w związku z art. 4 ustęp 1 litera a ) rozporządzenia w związku z § 929 (...) nie dokonano skutecznie wyboru prawa – czy to niemieckiego czy polskiego, albowiem faktycznie umowy nie zawarto, w tym porozumienia określonego w § 7 umowy co do wyboru prawa.

Skoro wybór prawa był nieskuteczny, nieważny, to na zasadzie art. 4 ustęp 1 litera a ) rozporządzenia powinno znaleźć zastosowanie prawo państwa, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu – tu prawo niemieckie – do oceny istnienia i ważności umowy, dalej do oceny jej skutków prawnych (art. 10 ustęp 1 w związku z art. 4 ustęp 1 litera a ) rozporządzenia). Umowa, co wynika z ustaleń faktycznych sprawy, bezsprzecznie nie została zawarta pomiędzy powodem a R. A. (1), nie zaistniało to zdarzenie prawne, zatem powód na zasadzie § 929 (...) nie nabył prawa własności od R. A. (1) – vide opinia biegłego sądowego z zakresu prawa niemieckiego – karta 429 – albowiem R. A. (2) nie była już właścicielką pojazdu w dniu 29 października 2013 r. (data rzekomej umowy sprzedaży), nie zawarła umowy rzeczowej z powodem obejmującej zgodę co do przejścia własności na powoda jako nabywcę ani nie wydała pojazdu powodowi – nie spełniono przesłanek z § 929 (...). Powód nie zawarł także takiej umowy z inna osobą, w szczególności z mężczyzną wydającym pojazd.

Powód nie nabył pojazdu także od nieuprawnionego na zasadzie § 932 (...) vide opinia biegłego sądowego z zakresu prawa niemieckiego. Powód, co wynika z jego zeznań oraz faktu podpisania umowy sprzedaży, obejmował swoją świadomością i zamiarem nabycie pojazdu od R. A. (1) (właścicielki pojazdu wedle umowy sprzedaży i dowodu rejestracyjnego), a nie od innej osoby, w tym od nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą. Według powołanego § 932 (...) przesłankami nabycia własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego są: po pierwsze zawarcie umowy rzeczowej obejmującej zgodę co do przejścia własności rzeczy na nabywcę – pomiędzy zbywającym nieuprawnionym a nabywcą. Taka przesłanka nie zaistniała w niniejszej sprawie, albowiem powód żadnej umowy ze zbywającym nieuprawnionym nie zawarł – takich twierdzeń powód nie podnosił, podnosił tylko, że zawarł umowę z właścicielką pojazdu R. A. (1). Mężczyzna wydający pojazd powodowi nie działał w imieniu R. A. (1), nie mógł nawet działać w jej imieniu, bo nie była ona już na tę datę właścicielka pojazdu, nie mogłaby nawet potwierdzić następczo zawarcie tej umowy. Nadto powód nie działał z zamiarem nabycia pojazdu od mężczyzny, który pojazd mu wydał – nie zachodzi wypadek określony w punkcie b) jak na stronie 8 opinii biegłego sądowego z zakresu prawa niemieckiego. Powód, co wynika z okoliczności sprawy, musiałby być uznany za działającego w złej wierze, albowiem nawet gdyby przyjąć ewentualnie, że nabywa rzecz od mężczyzny wydającego pojazd, to z dowodu rejestracyjnego wynikało, że właścicielem jest inna osoba – tu R. A. (1), która w rzeczywistości takim właścicielem nie była. Jednakże, jak wskazano, powód nie zawierał umowy rzeczowej z mężczyzną wydającym pojazd.

Jak podniesiono, powód nie zawarł umowy z R. A. (1), zatem od niej nie mógł nabyć prawa własności pojazdu (§ 929 (...)). Nie mógł nabyć również prawa własności pojazdu od mężczyzny wydającego pojazd, albowiem z nim żadnej umowy rzeczowej w sprawie przeniesienia własności nie zawierał, nadto był w złej wierze, gdyby przyjąć jednak zawarcie takiej umowy, bo w dowodzie rejestracyjnym jako właściciel była wpisana kobieta, a nie mężczyzna.

W konsekwencji na zasadzie prawa niemieckiego powód nie nabył własności pojazdu ani w drodze zawarcia umowy z R. A. (1), bo takiej umowy nie zawarto (§ 929 (...)), ani na podstawie innej umowy, w tym z osobą nieuprawnioną do rozporządzania rzeczą, albowiem powód nie miał zamiaru zawierać takiej umowy rzeczowej z osobą nieuprawnioną, nadto, gdyby miał taki zamiar, to i tak musiałby być uznany za działającego w złej wierze (z uwagi na adnotację w dowodzie rejestracyjnym pojazdu co do właściciela pojazdu – kobiety, a nie mężczyzny) - § 932 (...). Również brak podstaw do zastosowania § 366 (...) vide opinia biegłego sądowego z zakresu prawa niemieckiego w związku z ustalonymi okolicznościami.

Do analogicznego wniosków jak wyżej prowadziłyby rozważania na podstawie art. 41 ustęp 2 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe – skutek rzeczowy „nabycia własności” – na podstawie zdarzenia, na które powoływał się powód w związku z § 929 i § 932 (...).

Wyrok SR Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 30 listopada 2020 r., III C 1460/17

Standard: 80163 (pełna treść orzeczenia)