Cel zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części (art. 285 § 2 k.c.)

Okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi, jako jeden ze składników, w skład przedsiębiorstwa energetycznego i służebność gruntowa zwiększa użyteczność tego przedsiębiorstwa, nie wyklucza możliwości zrealizowania przesłanki art. 285 § 2 k.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 stycznia 2003 r. III CZP 79/02 (OSNC 2003/11/142) oraz w wyroku z dnia 8 września 2006 r. II CSK 112/06 służebności gruntowe spełniają istotną funkcję gospodarczą, a zatem wymagany w art. 285 § 2 k.c. jedyny cel służebności gruntowej, którym ma być zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej, także powinien być oceniany w aspekcie gospodarczym, w sferze, jaka zwykle wiąże się z korzystaniem z nieruchomości władnącej.

Powszechnie wiadomo, że w skład przedsiębiorstwa mogą wchodzić także nieruchomości (art. 55[1] pkt 2 k.c.), a funkcjonowanie przedsiębiorstwa energetycznego bez takich nieruchomości jest trudne do wyobrażenia. Funkcjonowanie przedsiębiorstwa energetycznego polega na przesyłaniu i dystrybucji energii elektrycznej napowietrznymi liniami energetycznymi stanowiącymi składnik tego przedsiębiorstwa. Następuje to przy wykorzystaniu określonego zespołu składników, obejmującego zarówno ruchomości jak i nieruchomości. Istnieje związek techniczny i gospodarczy pomiędzy liniami przesyłowymi a stacjami energetycznymi. Linie mogą pozostawać w związku z różnymi nieruchomościami należącymi do przedsiębiorstwa i mogą być niezbędne do korzystania z tych nieruchomości zgodnie z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Ułatwienie funkcjonowania przedsiębiorstwa może, w okolicznościach konkretnej sprawy, stanowić jednocześnie zwiększenie użyteczności nieruchomości należącej do tego przedsiębiorstwa.

W wyroku z dnia 31 maja 2006 r. IV CSK 149/05 Sąd Najwyższy przyjął, że przedsiębiorstwo państwowe może nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową także wtedy, gdy tylko zwiększa ona użyteczność należącej do niego nieruchomości, a nie gdy jest absolutnie konieczna. Trzeba też wskazać, że zgodnie z obecnie obowiązującym art. 3051 k.c., ustanowienie służebności przesyłu następuje na rzecz przedsiębiorcy, a nie na rzecz nieruchomości władnącej. Podkreślił to także Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08, odnoszącej się do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej przed wejściem w życie art. 3051 – 3054 k.c.

Należy więc stwierdzić, że w odniesieniu do służebności gruntowej przesyłu, wykładnia art. 285 § 2 k.c. musi uwzględniać charakter tej służebności i jej przeznaczenie społeczno – gospodarcze oraz społeczno- gospodarcze przeznaczenie nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa energetycznego, któremu służebność ta ma służyć. Z tych względów podzielić trzeba stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w powołanych wyżej orzeczeniach, że przesłanka art. 285 § 2 k.c. może być spełniona także wówczas, gdy służebność przesyłu ułatwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przesyłowego, zwiększając jednocześnie użyteczność należącej do niego nieruchomości.

Postanowienie SN z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08

Standard: 70903 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 285 § 2 k.c., służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Przepis ten zawiera normę o charakterze imperatywnym i w tym zakresie ustawodawca ogranicza swobodę kształtowania stosunków prawnych przez strony.

Charakter omawianej normy, wskazującej na realizację celu społeczno-gospodarczego, nie mógł być wolą stron wyłączony, zmieniony lub w inny sposób ograniczony.

Naruszenie ustanowionego nakazu pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.

Służebności gruntowe spełniają istotną funkcję gospodarczą, a wymagana przez ustawę użyteczność powinna mieć także charakter gospodarczy w sferze, jaka wiąże się zwykle z korzystaniem z nieruchomości władnącej.

Istnienie potrzeb gospodarczych i kwestię użyteczności należy rozpatrywać w odniesieniu do każdej nieruchomości indywidualnie.

Okoliczność, że nieruchomość władnąca wchodzi w skład przedsiębiorstwa energetycznego sama przez się nie wyklucza możliwości zrealizowania przez strony umowy o ustanowienie służebności gruntowej celu określonego w art. 285 § 2 k.c.

W postępowaniu wieczystoksięgowym nie jest dopuszczalne badanie skuteczności materialnoprawnej umowy o ustanowieniu służebności gruntowej w zakresie jej zgodności z celem takiej czynności, o którym mowa w art. 285 § 2 k.c. 

Uchwała SN z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02

Standard: 52687 (pełna treść orzeczenia)