Niedopuszczalność częściowego ustalenia nieważności oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu

Nie jest dopuszczalne wydanie wyroku ustalającego częściową nieważność oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu.

Żądanie ustalenia nieważności czynności prawnej wykonania prawa pierwokupu ze względu na nieprzysługiwanie tego prawa zmierza pośrednio do stwierdzenia, z jednej strony, nieistnienia stosunku prawnego, jaki ustawa wiąże z wykonaniem prawa pierwokupu, z drugiej zaś – istnienia stosunku prawnego, którego powstanie udaremnia wykonanie prawa pierwokupu. Według art. 600 § 1 k.c., przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym z tytułu prawa pierwokupu umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią. Ściśle więc rzecz ujmując, ustalenie nieważności wykonania prawa pierwokupu ze względu na nieprzysługiwanie tego prawa jest w swych konsekwencjach jednoznaczne z ustaleniem niedojścia do skutku umowy sprzedaży między sprzedawcą a rzekomo uprawnionym z tytułu prawa pierwokupu i dojścia do skutku bezwarunkowej umowy sprzedaży między sprzedawcą a jego pierwotnym kontrahentem. Tę ostatnią umowę należy uważać za bezwarunkową, ponieważ zastrzeżenie warunku wymaganego przez ustawę, mimo nieziszczenia się ustawowych przesłanek jego zamieszczenia, jest nieważne (art. 58 § 3 k.c.). Jeżeli więc strony wprowadzają do umowy taki warunek, nie może mieć zastosowania art. 94 k.c., przewidujący nieważność całej czynności prawnej, w razie zastrzeżenia warunku przeciwnego ustawie, który ma charakter zawieszający.

W świetle poczynionych uwag, ustalenie częściowej nieważności wykonania prawa pierwokupu oznaczałoby więc w istocie pośrednie ustalenie bezskuteczności części umowy sprzedaży między sprzedawcą (Instytutem) a rzekomo uprawnionym (Gminą) i skuteczności części umowy sprzedaży między sprzedawcą a jego pierwotnym kontrahentem (przedsiębiorstwem „L.”). Ustalenie dotyczące częściowej skuteczności umowy sprzedaży powinno obejmować zarówno uwzględnioną w pozwie część użytkowania wieczystego, jak i odpowiadającą tej części użytkowania wieczystego część ceny (art. 535 w związku z art. 555 k.c.). Wymaganie to trudno jednak uznać za możliwe do spełnienia.

Wyrok SN z dnia 19 września 2002 r., II CKN 329/01

Standard: 52684 (pełna treść orzeczenia)