Wezwanie do uiszczenia opłaty po prawomocnym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów (art. 112 ust. 2 i 3 u.k.s.c.)

Żadne racje nie przemawiają za tym, żeby ustaloną w ust. 3 art. 112 u.k.s.c. regułę postępowania wiązać wyłącznie z sytuacją, gdy w przedmiocie wniosku o zwolnienie od opłaty wypowie się sąd, co oznacza, że właściwym dla tego orzeczenia środkiem zaskarżenia będzie zażalenie, a nie stosować jej wtedy, gdy wniosek zostanie rozstrzygnięty przez referendarza, którego orzeczenie zaskarżalne jest skargą i podlega uchyleniu lub utrzymaniu w mocy przez sąd.

Rozwiązanie  z ust. 3 art. 112 u.k.s.c. zostało wprowadzone przez ustawodawcę po to, by przyspieszyć postępowanie w sprawie i odciążyć przewodniczących od wydawania zarządzeń w kwestiach incydentalnych, przy założeniu, że fachowy pełnomocnik jest w stanie obliczyć opłatę stosunkową od skargi kasacyjnej, gdy stanowi ona oznaczony w ustawie procent od wskazanej przez niego wartości przedmiotu zaskarżenia.

Postanowienie SN z dnia 5 września 2023 r., III CZ 145/23

Standard: 72604 (pełna treść orzeczenia)

Art. 112 ust. 3 wyłącza zasadę przewidzianą w art. 112 ust. 2 u.k.s.c., odnoszącą się tylko do strony niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, wedle której, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma na podstawie art. 130 k.p.c.

Przepis art. 112 ust. 3 u.k.s.c. określa początek biegu terminu do opłacenia przez profesjonalnego pełnomocnika wniesionego przez niego pisma, eliminując tym samym potrzebę dodatkowego wzywania tego pełnomocnika do uiszczenia opłaty. Ponadto nie zawiera, w przeciwieństwie do art. 112 ust. 2, odesłania do regulującego postępowanie naprawcze art. 130 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2015 r., III PZ 9/15

Standard: 72483 (pełna treść orzeczenia)

Po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej złożonej przez profesjonalnego pełnomocnika sąd drugiej instancji powinien wydać zarządzenie wzywające do uiszczenia opłaty sądowej.

Postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 2015 r., II CZ 15/15

Standard: 65745 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Art. 112 ust. 3 u.k.s.c. jest regulacją szczególną, wyłączającą możliwość wdrożenia postępowania naprawczego określonego w art. 130 § 1 k.p.c. Oznacza to, że doręczenie adwokatowi orzeczenia sądu odmawiającego zwolnienia od kosztów sądowych jest samo w sobie zdarzeniem aktualizującym jego obowiązek w zakresie samodzielnego obliczenia i uiszczenia należnej opłaty, w pełnej wysokości (zob. postanowienie SN z dnia 12 lutego 2014 r., IV CZ 113/13; postanowienie z dnia 10 października 2012 r., I CZ 118/12).

Konsekwencją niedopełnienia tego obowiązku w terminie określonym w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. jest odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia na podstawie art. 424[6] § 3 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 4 lipca 2014 r., II CZ 25/14

Standard: 34631 (pełna treść orzeczenia)

W razie zwrotu na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, zgłoszonego po wezwaniu do uiszczenia opłaty od sprzeciwu od wyroku zaocznego, przewodniczący wzywa ponownie do opłacenia sprzeciwu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. 

Nieuzasadnione jest różnicowanie sytuacji, w której wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zostaje złożony przez profesjonalnego pełnomocnika wraz z pismem podlegającym opłacie stałej lub opłacie stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, oraz takiej, w której wniosek taki składany jest przez pełnomocnika w czasie biegu terminu do uiszczenia opłaty od złożonego pisma, w następstwie wezwania przewodniczącego. Zróżnicowanie takie, w sposób nieuzasadniony prowadziłoby do nierówności stron z punktu widzenia prawa do sądu gwarantowanego w art. 45 Konstytucji.

Należy podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 61/12, że w każdym przypadku, po oddaleniu lub zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, otwiera się stronie na nowo termin do uiszczenia opłaty. Jednocześnie nie jest generalnie wyłączona możliwość ponownego ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych, którą art. 107 ust. 2 u.k.s.c. wyłącza jedynie w razie oddalenia wniosku o zwolnienie, jeżeli ponowny wniosek oparty jest na tych samych okolicznościach. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do powrotu do sytuacji istniejącej pod rządem art. 130 [2] § 3 k.p.c., uchylonego z powodu nadmiernego rygoryzmu, w której prawomocny zwrot wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zawsze prowadzić musiał do odrzucenia środka odwoławczego lub środka zaskarżenia.

Uchwała SN z dnia 27 marca 2014 r., III CZP 133/13

Standard: 12424 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Art. 112 ust. 3 u.k.s.c. ma zastosowanie zarówno w razie oddalenia wniosku strony o zwolnienie jej od kosztów sądowych w całości, jak i w razie częściowej odmowy zwolnienia od tych kosztów 

Przepis art. 112 ust. 3 u.k.s.c. posługuje się pojęciem oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Nie różnicuje, czy chodzi o całkowite, czy też częściowe zwolnienie. Reguły wykładni językowej prowadzą do wniosku, że nie można wyłączyć możliwości objęcia zakresem tego przepisu również postanowienia częściowo oddalającego wniosek strony o zwolnienie od kosztów sądowych. Celem wprowadzenia tej regulacji było przyspieszenie i usprawnienie postępowania przez nałożenie na profesjonalnych pełnomocników stron obowiązku obliczenia opłaty i jej uregulowania bez wzywania przez sąd. Wprowadzenie ograniczenia jedynie do postanowień oddalających wnioski w całości, wypaczałoby sens tego założenia. 

Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 135/12

Standard: 72635 (pełna treść orzeczenia)

Tygodniowy termin do uiszczenia opłaty sądowej od pisma procesowego biegnie od chwili doręczenia pełnomocnikowi strony odpisu zarządzenia o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sadowych na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. 

Art. 112 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych reguluje wprost jedynie sytuację oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, jednak ze względu na zauważalne analogie (przede wszystkim konsekwencje w postaci zwrotu lub odrzucenia pisma procesowego, które nie zostało należycie opłacone), należy przyjąć, że ten sam mechanizm powinien mieć zastosowanie do sytuacji odrzucenia albo zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Dlatego należy przyjąć, że tygodniowy termin do uiszczenia opłaty sądowej od pisma procesowego biegnie od chwili doręczenia pełnomocnikowi strony odpisu zarządzenia o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sadowych na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. 

Postanowienie SN z dnia 27 lipca 2012 r., I UZ 81/12

Standard: 52538 (pełna treść orzeczenia)

Każde złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, w tym wniosku dotkniętego brakiem formalnym, wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty sądowej od wniesionego pisma, mimo skutecznego zwrotu wniosku na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.). Po zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych otwiera się stronie na nowo termin do uiszczenia opłaty.

Postanowienie SN z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 61/12

Standard: 68281 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Artykuł 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) dotyczy wyłącznie sytuacji, w której pismo podlegające opłacie zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego; przepis ten ma zastosowanie również w razie częściowego oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że szczególna regulacja zawarta w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. dotyczy zarówno oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w całości, jak i w części (zob. postanowienia SN z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZ 70/10, z dnia 23 marca 2011 r., V CZ 116/10, z dnia 2 czerwca 2011 r., I CZ 51/11, z dnia 6 lipca 2011 r., I CZ 72/11, z dnia 28 września 2011 r., I CZ 86/11, z dnia 9 listopada 2011 r., II CZ 88/11 i z dnia 9 listopada 2011 r., II CZ 100/11

Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 172/11

Standard: 68968 (pełna treść orzeczenia)

Ustawodawca w art. 112 u.k.s.c. nie ogranicza zastosowania normy w nim wyrażonej jedynie do całkowitego oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, jak twierdzą skarżący. Przepis ten odnosi się zarówno do całkowitego, jak i częściowego oddalenia wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych (por. postanowienia SN z dnia 13.01.2011 r., III CZ 70/10 oraz postanowienie SN z dnia 28.09.2011 r., I CZ 86/11).

Nie jest więc zasadny pogląd skarżących, że częściowe uwzględnienie wniosku strony, reprezentowanej przez zawodowego pełnomocnika procesowego, o zwolnienie jej od kosztów sądowych (pociągające za sobą oddalenie wniosku w pozostałej części) uruchamia postępowanie sanacyjne, o którym mowa w art. 112 ust. 2 ustawy u.k.s.c.

Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. wyznaczył termin do uiszczenia opłaty, a jednocześnie wyłączył obowiązek wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez sąd do realizacji tego obowiązku, co oznacza, że powinien on sam obliczyć i przekazać opłatę w powyższym terminie (por. postanowienie SN z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 30/11

Postanowienie SN z dnia 9 listopada 2011 r., II CZ 100/11

Standard: 70162 (pełna treść orzeczenia)

Negatywne rozpoznanie wniosku czyli odmowa zwolnienia do kosztów sądowych wymaga wezwania do uiszczenia opłaty od środka zaskarżenia wniesionego przez fachowego pełnomocnika, czyli że zastosowanie trybu z art. 130 [2] § 3 k.p.c. bez uprzedniego wezwania w tej sytuacji jest nieprawidłowe (por. postanowienia SN z 23 stycznia 2008 r., II UZ 47/07 i z 12 października 2007 r., I PZ 20/07). Taka sama ocena odnosi się do postępowania apelacyjnego.

Wyrok SN z dnia 8 marca 2010 r., II PK 255/09

Standard: 12426 (pełna treść orzeczenia)

W razie oddalenia, odrzucenia lub zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strony reprezentowanej przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego w zakresie należnej opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika do opłacenia środka odwoławczego lub środka zaskarżenia w terminie tygodniowym pod rygorem jego odrzucenia.

Postanowienie SN z dnia 9 lutego 2007 r., I PZ 33/06

Standard: 72524 (pełna treść orzeczenia)

Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo wniesione przez stronę osobiście lub przez jej pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu stałego lub stosunkowego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego wniosku do wezwania o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę SN z dnia 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76, OSNC 1976 nr 7-8, poz. 162, oraz postanowienia SN z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98, OSNC 1999 nr 11, poz. 196, i z dnia 31 maja 2006 r., IV CZ 40/06). Stanowisko to zachowało aktualność na gruncie nowych przepisów o kosztach sądowych.

W uchwale z 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie oddalenia zawartego w apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uiszczenia opłaty należnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat. Podobnie w postanowieniu z 4 października 2006 r., I CZ 81/06, Sąd Najwyższy przyjął, że w razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoławczego (środka zaskarżenia) opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tego środka w terminie tygodniowym.

Tym samym, nadal trafne jest dotychczasowe zapatrywanie, że w razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym lub adwokatem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w terminie tygodniowym.

Postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2007 r., I PZ 30/06

Standard: 36501 (pełna treść orzeczenia)

Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo złożone przez stronę osobiście lub jej pełnomocnika podlega opłacie wpisu stałego lub stosunkowego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego wniosku do wezwania o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (uchwała SN z 26 lutego 1976 r. III CZP 11/76). Zgłoszenie zaś takiego wniosku w terminie wynikającym z zarządzenia przewodniczącego przerywa jego bieg.

W razie zderzenia się w tym samym czasie obowiązku uiszczenia opłaty warunkującej podjęcie przez sąd czynności i uprawnienia strony niezamożnej do ubiegania się o zwolnienie od kosztów (art. 113 § 1 kpc), pierwszeństwo uzyskuje postępowanie o zwolnienie od kosztów. Kończy się ono postanowieniem podlegającym – w razie odmowy – zaskarżeniu zażaleniem (art. 394 § 1 pkt 2 kpc). W chwili ustawowo oznaczonej (art. 363 § 1 kpc) postanowienie takie staje się jednak prawomocne i od tej chwili wiąże m.in. sąd, który je wydał (art. 365 § 1 kpc). Jako orzeczenie nie rozstrzygające o istocie sprawy nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej ale posiada pełny przymiot prawomocności, inaczej – wiążącą moc skonkretyzowanej i zindywidualizowanej przez sąd normy prawnej. Z mocy tej wypływa obowiązek strony uiszczenia wymaganego wpisu i faktu tego nie zmienia obowiązek ponownego wezwania jej do uiszczenia opłaty - ze wskazaniem kwoty oraz skutków jej nieuiszczenia.

Ponowne złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, nawet dokonane w terminie zakreślonym w ponownym wezwaniu nie może uchylić skutków prawomocności wydanego wcześniej rozstrzygnięcia. Dopiero wydanie i uprawomocnienie się postanowienia odmiennej treści w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych powoduje utratę mocy pierwszego postanowienia, nie wpływa jednak na skutki niezastosowania się strony do treści postanowienia prawomocnego. 

Postanowienie SN z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98

Standard: 55533 (pełna treść orzeczenia)

Wezwanie do uiszczenia należnej opłaty nie może być zastąpione doręczeniem stronie odpisu postanowienia o częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych. Jedynie wezwanie do uiszczenia ściśle określonej kwoty pieniężnej, zaopatrzone stosownym rygorem, pozwala na zwrócenie pisma stronie w razie jego niewykonania we właściwym terminie.

Pismo nie opłacone może być zwrócone stronie dopiero po wyznaczeniu przez Sąd terminu do uiszczenia należnej opłaty i po bezskutecznym upływie tego terminu. Ta sama zasada wynika z art. 130 i 372 k.p.c.

Wezwanie do uiszczenia należnej opłaty nie może być zastąpione doręczeniem stronie odpisu postanowienia o częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych. Chociaż bowiem z postanowienia tego, które wobec jego niezaskarżenia uprawomocniło się, wynika w sposób dorozumiany, że pozwany powinien uiścić resztę wpisu, od której nie został zwolniony, to jednak ustawodawca nie poprzestaje na takim pośrednim zawiadomieniu strony, lecz wymaga stanowczego i bezpośredniego wezwania jej do uiszczenia ściśle określonej kwoty pieniężnej. Dopiero takie wezwanie, zaopatrzone stosownym rygorem, pozwala na zwrócenie pisma stronie w razie jego niewykonania we właściwym terminie.

Postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1966 r., II CZ 146/66

Standard: 20304 (pełna treść orzeczenia)