Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wynikłą z zaniechania wykupienia lub wywłaszczenia gruntu zajętego przez groby i cmentarze wojenne

Przepisy ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych nie stanowią podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wynikłą z zaniechania wykupienia lub wywłaszczenia gruntu zajętego przez groby i cmentarze wojenne. Żądanie odszkodowania może być w takich przypadkach usprawiedliwione przepisami kodeksu cywilnego o odpowiedzialności Skarbu Państwa za funkcjonariuszy. 

W omawianych sytuacjach wyłączona jest natomiast odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego, skoro ogół spraw związanych z grobami i cmentarzami wojennymi skupiony został w rękach wojewody.

Artykuł 6 ust. 2 ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych stanowi wprawdzie, że koszty utrzymania grobów i cmentarzy wojennych ponosi Skarb Państwa, niemniej jednak nie można stąd wnosić, że przedmiotowo obejmuje to także wynagrodzenie strat właścicieli gruntu. Przepisu tego nie można wykładać w oderwaniu od treści ust. 1 art. 6 ustawy, którym państwu zastrzeżone zostało sprawowanie opieki nad grobami i cmentarzami, z jednoczesnym wskazaniem na uprawnienia jednostek samorządowych oraz instytucji i organizacji wojskowych. Z takiego uregulowania ewidentnie wynika, że wolą ustawodawcy było ustanowienie w obu tych przepisach katalogu obowiązków i uprawnień, których wykonywanie ma na celu zachowanie w należytym stanie grobów i cmentarzy oraz stworzenie warunków do odbywania ceremoniału pogrzebowego i organizowania okolicznościowych stosownych uroczystości, z uwzględnieniem innych przepisów (obecnie – ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295).

Właściciel gruntu może żądać wykupienia lub wywłaszczenia gruntu zajętego przez groby i cmentarze wojenne. Jeżeli organ administracji, jak i właściciel gruntu mogą współdziałać, to okoliczność ta ma zasadnicze znaczenie dla oceny następstw niewykonania przez Skarb Państwa ciążącego na nim obowiązku wykupienia lub wywłaszczenia gruntu, zakładając, że wobec braku szczególnego uregulowania (art. 421 k.c.), zastosowanie mają przepisu kodeksu cywilnego o odpowiedzialności Skarbu Państwa za funkcjonariuszy. Odpowiedzialności tej nie dałoby się jednak uzasadnić zwykłym zaniechaniem funkcjonariusza Skarbu Państwa. Specyfika samego przedmiotu uregulowania sprowadza bowiem konieczność oceny konkurencyjnych interesów – publicznego, chronionego przez Skarb Państwa, i indywidualnego, przysługującego właścicielowi. Stąd też o zawinionym zaniechaniu, jako przesłance odpowiedzialności Skarbu Państwa za funkcjonariusza, można by mówić dopiero w razie bezzasadnej odmowy podjęcia czynności, mimo istnienia wyraźnie skonkretyzowanego interesu publicznego, bądź szczególnie ważnego – w rozumieniu art. 61 § 2 k.p.a. – interesu strony Żadnej próby działania w tym kierunku nie podjął ani właściwy organ Skarbu Państwa, ani też właściciel. 

Wyrok SN z dnia 1 lutego 2001 r., I CKN 1099/98

Standard: 52479 (pełna treść orzeczenia)