Własność gruntów, na których ulokowane zostały groby i cmentarze wojenne

Rozwiązywanie konfliktów na tle własności gruntów, na których ulokowane zostały groby i cmentarze wojenne pozostawione zostało wzajemnym relacjom między Państwem a właścicielami, bądź też przymusowi w postaci uruchomienia instytucji wywłaszczenia. 

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, grunty zajęte przez groby i cmentarze wojenne, jak też grunty, potrzebne do założenia takich cmentarzy i grobów – z wyjątkiem gruntów cmentarzy wyznaniowych i gminnych – nabywa na własność Skarb Państwa w drodze umowy, bądź też, gdy umowa nie dojdzie do skutku, na zasadach określonych w obowiązujących przepisach o wywłaszczeniu nieruchomości na potrzeby urządzeń użyteczności publicznej. Na mocy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 października 1936 r. wydanego w porozumieniu z Ministrami Spraw Wojskowych i Opieki Społecznej w sprawie wykonania ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz.U. Nr 85, poz. 595), sprawy związane z uregulowaniem własności gruntów, zajętych pod cmentarze wojenne, przekazane zostały do właściwości wojewody (§ 2 ust. 1 pkt d).

Powołane przepisy nie regulują trybu postępowania, w wyniku którego własność gruntu przechodzi na rzecz Skarbu Państwa. Art. 3 ust. 1 ustawy statuuje jedynie prymat nabycia umownego, a w razie gdyby umowa do skutku nie doszła, otwiera możliwość wywłaszczenia, odsyłając do obowiązujących przepisów. W stanie faktycznym sprawy takie odesłanie oznacza stosowanie przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), obecnie zaś ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543).

Cechą wspólną uregulowań obu wymienionych ustaw oraz ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, poza ograniczeniami przedmiotowymi, jest ścisła zależność wywłaszczenia od ważnych i jednoznacznie zdefiniowanych potrzeb o charakterze publicznym. Jednak w jednym i drugim przypadku wywłaszczenie nie wchodzi w rachubę, jeżeli nie ma przeszkód do zawarcia umowy. Tak określona kolejność wskazanych sposobów przeniesienia własności na rzecz Skarbu Państwa jest wyrazem respektowania woli właściciela, także w sytuacji, gdy musi się on liczyć z utratą własności nieruchomości (gruntu). Na tle ustawy o grobach i cmentarzach wojennych jest to tym bardziej wyraziste, jeżeli się zważy, że ustawa nakłada obowiązek nabycia gruntu w drodze umowy lub wywłaszczenia, co da się wytłumaczyć tylko w ten sposób, że także właściciel może postawić Skarb Państwa przed koniecznością nabycia tego gruntu. Oznacza to splot zależności, z jednej strony właściciela gruntu, który musi się liczyć z możliwością ingerencji Skarbu Państwa w sferę jego prawa własności, a z drugiej strony Skarbu Państwa, któremu właściciel gruntu może przedstawić własne, podyktowane potrzebą gospodarczą, uprawnienie do wyzbycia się własności obciążonego gruntu. 

Wyrok SN z dnia 1 lutego 2001 r., I CKN 1099/98

Standard: 52478 (pełna treść orzeczenia)