Zwolnienie pełnomocnika z urzędu od obowiązku zastępowania strony (art. 118 § 3 k.p.c.)

Właściwa okręgowa rada adwokacka, do której adwokat ustanowiony przez sąd skierował wniosek o zwolnienie ‎z obowiązku zastępowania strony w postępowaniu, nie może skutecznie zwolnić go z tego obowiązku.

Przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45; dalej – „nowelizacja”), tj. do dnia 18 kwietnia 2010 r., art. 119 § 2 k.p.c. stanowił, że adwokat lub radca prawny może z ważnych przyczyn wnosić o zwolnienie go od obowiązku zastępowania strony w procesie, a zwalniając go, okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych miała jednocześnie wyznaczyć innego adwokata lub radcę prawnego. W wyniku nowelizacji art. 119 § 2 k.p.c. został skreślony, a do art. 118 k.p.c. dodano (m.in.) § 3 w brzmieniu obowiązującym także obecnie. Nie zmieniono zatem reguły, że adwokat lub radca prawny może z ważnych przyczyn wnosić o zwolnienie od obowiązku zastępowania strony w procesie (por. obecny art. 118 § 3 zd. 1 k.p.c. i dawny art. 119 § 2 zd. 1 k.p.c.). Istotna i wyraźna zmiana dotyczyła natomiast organu właściwego dla zwolnienia adwokata lub radcy prawnego: o ile bowiem z art. 119 § 2 k.p.c. wynikało jasno, że zarówno zwolnienie dotychczasowego pełnomocnika od obowiązku zastępowania strony w procesie, jak i wyznaczenie nowego należało do właściwego organu samorządu adwokackiego lub radcowskiego, o tyle pod rządem art. 118 § 3 k.p.c. organ ten jest właściwy jedynie do wyznaczenia nowego pełnomocnika w razie zwolnienia dotychczasowego, natomiast zwolnienie należy do sądu. Mocą tej samej nowelizacji zmieniono też art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze, który stanowił uprzednio, że „W sprawach, w których pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić adwokata od udzielenia tej pomocy może tylko organ, który go wyznaczył”. Zmiana polegała na dodaniu końcowego zastrzeżenia „chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Wyraźną wolę zmiany dotychczasowego rozwiązania potwierdza uzasadnienie projektu ustawy, będącego w rozpatrywanym zakresie projektem rządowym (por. Sejm VI kadencji, druk nr 1925), w którym stwierdzono wprost, że powierzenie oceny powodów usprawiedliwiających zwolnienie od obowiązku zastępowania strony sądowi, a nie organowi samorządu, „w większym stopniu koresponduje (…) z gwarancyjną funkcją tej instytucji”. W uzasadnieniu wyraźnie zaznaczono również, że konsekwencją tej zmiany była modyfikacja art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze.

Wskazane zmiany normatywne i wspierające je uzasadnienie wskazują jasno, że ustawodawca uznał, iż to sąd prowadzący postępowanie – a nie organ samorządu - powinien oceniać, czy przyczyny wskazane przez pełnomocnika domagającego się zwolnienia od obowiązku zastępowania strony w procesie są wystarczająco ważkie w zestawieniu z zagrożeniami dla interesów strony czy sprawności postępowania, jakie pociąga za sobą zakłócenie ciągłości reprezentacji. W takim ujęciu dopiero podjęcie przez sąd decyzji o zwolnieniu dotychczasowego pełnomocnika aktualizuje kompetencję właściwego organu samorządu adwokackiego lub radcowskiego do wskazania osoby nowego adwokata lub radcy prawnego.

Rozwiązania normatywne wprowadzone nowelizacją nie stwarzają żadnych podstaw, by twierdzić, że niezależnie od wskazanej kompetencji sądu dotychczasowy pełnomocnik strony może być zwolniony z obowiązku zastępowania strony bezpośrednio przez organ samorządu. Podstawy takiej nie stwarza z pewnością art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze, gdyż uzasadnienie projektu nowelizacji nie pozostawia wątpliwości, że uzupełnienie tego przepisu o zastrzeżenie „chyba że przepis szczególny stanowi inaczej” miało właśnie na celu jego skorelowanie z unormowaniem wprowadzonym w art. 118 § 3 k.p.c. Jest zatem jasne, że w założeniu ustawodawcy art. 118 § 3 k.p.c. jest przepisem szczególnym w rozumieniu art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze. Ponadto przyznanie organowi samorządu równoległej (względem sądu) kompetencji do zwolnienia pełnomocnika od obowiązku zastępowania strony w procesie przeczyłoby nie tylko treści, ale i celowi nowelizacji, która w rozpatrywanym zakresie zmierzała do wzmocnienia gwarancyjnej funkcji wyłączenia prawa pełnomocnika do swobodnego wypowiedzenia pełnomocnictwa procesowego.

Uchwała SN z dnia 3 października 2023 r., III CZP 15/23

Standard: 71888 (pełna treść orzeczenia)

Po zwolnieniu adwokata przez radę adwokacką z obowiązku zastępowania strony (art. 119 § 2 k.p.c.), adwokat zobowiązany jest działać za stronę przez dwa tygodnie od dnia zawiadomienia o zwolnieniu. Może zwolnić się z tego obowiązku wcześniej, jeżeli przekaże wyznaczonemu następcy niezbędne informacje i materiały dotyczące sprawy.

Zwolnienie adwokata ustanowionego z urzędu od obowiązku zastępowania strony w postępowaniu sądowym następuje z jego inicjatywy, z jednoczesnym wyznaczeniem przez radę adwokacką innego adwokata (art. 119 § 2 k.p.c.).

Skutki procesowe takiej zmiany pełnomocnika dla toczącego się postępowania sądowego zostały określone w art. 94 i 95 k.p.c. Odpowiednie stosowanie art. 94 k.p.c. oznacza, że decyzja rady adwokackiej staje się skuteczna z chwilą jej doręczenia każdemu z zainteresowanych podmiotów (sądowi, adwokatowi zwolnionemu oraz adwokatowi powołanemu).

Adwokat zwolniony przez radę adwokacką ma obowiązek działać za stronę przez dalsze dwa tygodnie, licząc od dnia doręczenia mu decyzji ”zwalniającej”. Należy przyjąć, że może się on zwolnić wcześniej z tego obowiązku, bez zagrożenia interesów strony, jeżeli przekaże swemu następcy niezbędne informacje i materiały związane z prowadzoną sprawą.

Postanowienie SN z dnia 11 października 2005 r., V CK 209/05

Standard: 54904 (pełna treść orzeczenia)