Ustanowienie przez sąd pełnomocnika z urzędu bez wniosku zainteresowanego

Jakkolwiek ustanowienie pełnomocnika procesowego bez inicjatywy strony jest dopuszczalne wyłącznie wyjątkowo (art. 560[1] k.p.c., art. 48 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 2020 r., poz. 685), nie zwalnia to sądu z konieczności dokonania wyprzedzającej oceny, czy samodzielne działanie strony w postępowaniu nie doprowadzi do jego nieważności, a w razie odpowiedzi twierdzącej - podjęcia działań w celu usunięcia braku zdolności postulacyjnej (por. uchwała SN z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 102/14; postanowienie SN z dnia 25 lipca 2019 r., III CZP 16/19).

Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 252/22

Standard: 73878 (pełna treść orzeczenia)

De lege lata, zasadą w postępowaniu cywilnym jest ustanawianie przez sąd pełnomocnika z urzędu na wniosek osoby zainteresowanej (por. wyrok SN z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 7/96 i postanowienie SN z dnia 15 listopada 1967 r., III PRN 73/67).

Dopuszczalność ustanowienia przez sąd z urzędu adwokata lub radcy prawnego bez wniosku osoby zainteresowanej, jest rozwiązaniem szczególnym, wynikającym z dążenia do zapewnienia gwarancji procesowych w postępowaniu, w którego wyniku może nastąpić daleko idąca ingerencja w sferę konstytucyjnie chronionych praw i wolności (por. postanowienie SN z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 41/99).

Stosownie do art. 560[1] k.p.c., w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny. Art. 48 ust. 1 u.o.z.p przewiduje natomiast, że sąd ustanawia dla osoby, której postępowanie dotyczy bezpośrednio, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Przytoczone regulacje, powiększające sferę aktywności procesowej sądu, odnoszą się do sytuacji, w której stan zdrowia psychicznego określonej osoby uniemożliwia jej złożenie - w sprawie dotyczącej jej ubezwłasnowolnienia lub w sprawach objętych ustawą o ochronie zdrowia psychicznego - wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, którego udział w sprawie jest niezbędny.

Poza tymi dwiema sytuacjami ustawodawca nie przewidział możliwości ustanowienia przez sąd z urzędu adwokata lub radcy prawnego bez wniosku osoby zainteresowanej, także w postępowaniu, o którym mowa w art. 183 § 1 k.r.o., nawet gdy osoba niepełnosprawna, dla której zawodowy pełnomocnik miałby zostać ustanowiony, nie jest w stanie złożyć wniosku o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu.

Postanowienie SN z dnia 25 lipca 2019 r., III CZP 16/19

Standard: 45097 (pełna treść orzeczenia)