Wyłączenie roszczenia posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów koniecznych w zakresie, w jakim mają one pokrycie w korzyściach uzyskanych z rzeczy

Wyrazem wzmocnienia pozycji posiadacza w dobrej wierze jest przysługujące mu roszczenie o zwrot nakładów koniecznych, także wówczas, gdy ich poniesienie nie ma odzwierciedlenia w wartości rzeczy w chwili jej zwrotu i bez względu na to, czy ich poniesienie pozostawało w subiektywnym interesie właściciela (art. 226 § 1 zdanie pierwsze k.c.).

Wyłączenie roszczenia posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów koniecznych w zakresie, w jakim mają one pokrycie w korzyściach uzyskanych z rzeczy, ma uzasadnienie w zapobiegnięciu postawienia posiadacza w sytuacji lepszej niż posiadającego właściciela. Również właściciel, chcąc uzyskać pożytki z rzeczy, musi ponieść konieczne nakłady na jej utrzymanie, a zatem jego korzyść ekonomiczna wyraża się różnicą między wartością poniesionych nakładów a wysokością uzyskanych pożytków. Posiadacz, choćby w dobrej wierze, nie powinien być stawiany w lepszej sytuacji, toteż skoro ustawa pozwala mu zachować w całości uzyskane pożytki (art. 224 § 1 zdanie drugie k.c.), to jego roszczenie o zwrot nakładów powinno podlegać stosownemu umniejszeniu, co w zakresie ostatecznie uzyskanej realnej korzyści stawia go w sytuacji zbliżonej do właściciela, z tym zastrzeżeniem, że posiadacz, w przeciwieństwie do właściciela, nie ponosi ryzyka braku zwrotu nakładów koniecznych, jeżeli nie znajdą one odzwierciedlenia w pożytkach osiągniętych z rzeczy.

Założenia tego nie można jednak odnieść do korzyści polegającej na zaoszczędzonym wynagrodzeniu za korzystanie z rzeczy. Pomijając, że zaoszczędzony wydatek trudno ściśle uznać za korzyść osiągniętą „z rzeczy”, jak tego wymaga art. 226 § 1 zdanie pierwsze k.c., posiadacz w dobrej wierze jest zwolniony od obowiązku zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Zwolnienie to ma konstrukcyjny charakter i stanowi wyraz powołanego wcześniej ogólniejszego założenia, według którego posiadacz w dobrej wierze traktowany jest tak, jakby miał prawo do rzeczy. Kwestia zaoszczędzonego wydatku z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy powinna być tym samym neutralna z punktu widzenia jego rozliczeń z właścicielem. Nie ma uzasadnionych racji, by kwestia ta przedstawiała się odmiennie, jeżeli posiadacz w dobrej wierze, po zakończeniu posiadania, domaga się zwrotu poniesionych przez siebie nakładów koniecznych. Argument, że samoistny posiadacz korzysta z dokonanych przez siebie nakładów koniecznych zmierza w przeciwnym kierunku, ponieważ użytek ten znajduje wyraz w ewentualnych pożytkach osiąganych z rzeczy przez posiadacza, nie zaś w zaoszczędzonym przezeń wynagrodzeniu za korzystanie z rzeczy.

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2020 r., I CSK 786/18

Standard: 52254 (pełna treść orzeczenia)