Nieważność postępowania jako bezwzględna, negatywna przesłanka procesowa

Stwierdzenie nieważności postępowania jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy, ponieważ wada ta niweczy walor prawny dotychczasowego postępowania. Sprawia to, że Sąd Najwyższy nie może w ogóle przystępować do merytorycznej kontroli kasacyjnej zakwestionowanego orzeczenia, gdyż w takiej sytuacji wyłączona jest potrzeba, a nawet możliwość, wykazywania związku przyczynowego między nieważnością postępowania a wynikiem sprawy.

W razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji, Sąd Najwyższy zobowiązany jest więc uchylić zaskarżone orzeczenie, znieść postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością oraz przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Nieważność postępowania musi być bowiem uwzględniana niezależnie od tego, czy i jaki wpływ wywarła ona na konkretny wynik rozstrzygnięcia.

Wyrok SN z dnia 19 lutego 2021 r., III CSKP 38/21

Standard: 62226 (pełna treść orzeczenia)

Szczególnym rozwiązaniem ustawowym, przyjętym w kodeksie postępowania cywilnego, jest brak bezwzględnego charakteru nieważności postępowania, która nie następuje z mocy samego prawa, tylko poprzez zaskarżalność połączoną z obowiązkiem sądu uwzględnienia jej z urzędu w razie zaskarżenia orzeczenia. Jako tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze określane są przyczyny nieważności postępowania cywilnego taksatywnie wskazane w art. 379, 1099 i 1113 k.p.c., gdyż niezależnie od ewentualnego wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia powodują jego uchylenie.

O nieważności postępowania decyduje waga uchybień procesowych, a nie skutki, które wynikają lub mogą z nich wynikać (por. wyrok SN z dnia 18 grudnia 2003 r., I PK 117/03).

Podkreślić należy zgodny podział przyczyn nieważności postępowania na tzw. przeszkody procesowe, które powinny prowadzić od początku do odrzucenia pozwu (art. 379 pkt 1-3 i art. 1099 k.p.c.), oraz poważne i rażące wadliwości postępowania będące następstwem uchybień sądu (art. 379 pkt 4-6 k.p.c.). Ma on istotne znaczenie dla skutków, jakie nieważność postępowania powoduje w danych sprawach, w tym wymogu zniesienia postępowania. 

Uchwała SN z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 9/20

Standard: 74481 (pełna treść orzeczenia)