Zasada proporcjonalności w procesie stosowania prawa

Stosowanie zasady proporcjonalności spoczywa w odpowiednim zakresie nie tylko na organach stanowiących prawo (prawodawcy), lecz także je stosujących (a zatem przede wszystkim władzy sądowniczej). Wszystkie one bowiem pozostają adresatami ochronnych norm konstytucyjnym w równym stopniu, choć oczywiście w zakresie przypisanych im konstytucyjnie kompetencji.

Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2022 r., II CSKP 313/22

Standard: 69598 (pełna treść orzeczenia)

Jakkolwiek w zasada proporcjonalności w najszerszym zakresie odnosi się działalności prawotwórczej państwa, to jest oczywiste, że oprócz sfery legislacji proporcjonalność obejmuje także sferę stosowania prawa, m.in. przez sądy.

Test proporcjonalności zakłada potrzebę uwzględnienia trzech czynników: przydatności zastosowanego środka, czyli oceny, czy jest on w stanie doprowadzić do realizacji zakładanego celu, jego konieczności, czyli oceny, czy ten sam cel mógłby być zrealizowany w inny, mniej inwazyjny sposób, oraz proporcjonalności sensu stricto, a więc oceny, czy zachowana jest proporcja między pozytywnym efektem zastosowanego środka a ciężarem dla dotkniętej nim jednostki.

Wyrok SN z dnia 19 grudnia 2019 r., II CSK 378/19

Standard: 66548 (pełna treść orzeczenia)

Nie można w procesie stosowania prawa uzależniać zastosowania sankcji nieważności od oceny jej proporcjonalności w okolicznościach konkretnej sprawy, jeżeli sankcja ta stanowi wyłączny skutek ustawowy przewidziany na wypadek niewypełnienia przez strony czynności prawnej określonych obowiązków (jak ma to miejsce w niniejszej sprawie). Proporcjonalne stosowanie sankcji ustawowej zakłada bowiem istnienie normatywnego mechanizmu umożliwiającego różnicowanie wagi naruszenia oraz skutków naruszenia ustawy.

W tym sensie chybione jest powołanie się na uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 15 września 2015 r., III CZP 107/14, w której trafnie wskazano na konieczność uwzględnienia konstytucyjnej zasady proporcjonalności także w procesie stosowania prawa, ale w odniesieniu do sytuacji, gdy sankcja nieważności bezwzględnej stanowi instrument oddziaływania na autonomię woli stron, a zatem przede wszystkim kształtowania praw i obowiązków oraz oceny skutków w braku wyraźnego określenia rygoru w przypadku niedopełnienia ustawowych przesłanek. 

Wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2019 r., II CSK 197/18

Standard: 51105 (pełna treść orzeczenia)