Skuteczność zajęcia udziału po jego zbyciu a przed zawiadomieniem spółki w trybie art. 187 § 1 k.s.h.

Zajęcie udziału wspólnika w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest skuteczne wobec spółki, mimo zbycia udziału przez dłużnika przed jego zajęciem, jeżeli spółka nie została zawiadomiona o tym zbyciu zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h.

Kwestia skuteczności zajęcia w sytuacji, w której do zajęcia udziału w kapitale zakładowym sp. z.o.o. doszło już po jego zbyciu, była przedmiotem rozważań w literaturze i orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1936 r., C II 2266/35.

Sąd Najwyższy w przytoczonym orzeczeniu, wydanym na tle prawa austriackiego, uznał, że dopóki przeniesienie udziału nie zostało ujawnione w stosunku do spółki i nie wpisano nabywcy do księgi udziałów, tak długo spółka za wspólnika mogła i była obowiązana uznawać wyłącznie zbywcę udziału; okoliczność ta jest dla oceny skuteczności egzekucyjnego zajęcia zbytego udziału wyłącznie decydująca, gdyż zajęcie to ma za przedmiot jedynie stosunek wspólnika (dłużnika) do spółki. Sąd Najwyższy podkreślił, że zajęcie udziału nie może w niczym naruszyć uprawnień nabywcy, wynikających z wewnętrznego stosunku obligacyjnego ze zbywcą, bo zajęcie ma za przedmiot uprawnienia wspólnika do spółki, a do niej nabywcy żadne prawo jeszcze przysługiwać nie mogło.

W okresie obowiązywania kodeksu handlowego przyjmowano, że zajęcie udziału będzie bezwzględnie nieskuteczne, jeżeli zostało dokonane po złożeniu przez spółkę do sądu rejestrowego listy wspólników, uwidaczniającej zbycie udziału, wierzyciel wtedy mógł bowiem powziąć wiadomość o przejściu udziału z akt rejestrowych (art. 13 § 2 k.h.).

Na gruncie kodeksu spółek handlowych w piśmiennictwie również przyjmuje się, że ocena skuteczności zajęcia zależy przede wszystkim od tego, czy wierzyciel mógł przed dokonaniem pierwszej czynności egzekucyjnej uzyskać informację o zbyciu udziału przez dłużnika. Jednakże obecnie decydującą chwilą jest nie złożenie listy wspólników, jak w okresie obowiązywania kodeksu handlowego, ale co do zasady wpis w rejestrze przedsiębiorców. Ujawnieniu w tym rejestrze podlegają bowiem także dane wspólników posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi wspólnikami co najmniej 10% kapitału (art. 38 pkt 8c ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 687 ze zm. - dalej: „u.k.r.s.”); w wypadku wspólników spełniających te wymagania istotne znaczenie dla oceny skuteczności zajęcia mają także przepisy art. 14 i art.15 u.k.r.s. 

Skuteczność zajęcia udziałów, które nie stanowią co najmniej 10% kapitału zakładowego sp. z o.o. należy natomiast oceniać według zasad przyjmowanych na gruncie kodeksu handlowego; dla skuteczności zajęcia udziału wystarczy, aby zostało ono dokonane przed złożeniem listy wspólników do akt rejestrowych (art. 9 u.k.r.s. i art. 188 § 3 k.s.h.). 

Jeżeli zawiadomienie komornika o zajęciu udziału zostało doręczone spółce przed złożeniem przez spółkę nowej listy wspólników (z nabywcą udziału) do sądu rejestrowego, to skuteczność zajęcia zależy od tego, czy zbycie udziału ma już moc wobec spółki (art. 187 § 1 k.s.h.). 

W literaturze podkreśla się, że przewidziane w art. 187 § 1 k.s.h. zawiadomienie spółki powinno spełniać wymagania określone w tym przepisie. W wypadku nieprawidłowego zawiadomienia o zbyciu udziału powstają skutki zajęcia; więzi łączące zbywcę ze spółką trwają bowiem nadal i tylko zbywca może być traktowany jako wspólnik.

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2017 r., IV CSK 236/16

Standard: 50913 (pełna treść orzeczenia)