Kryteria dopuszczalności pełnienia funkcji w spółkach

Stosownie do regulacji kodeksu spółek handlowych – art. 18 § 1 - członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych ( tę nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności – art. 11 k.c. ), a zatem zdolność do samodzielnego dokonywania czynności prawnych. Mimo posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych dopuszczalność pełnienia funkcji organu podlega - na gruncie kodeksu spółek handlowych -pewnym ograniczeniom. Członek zarządu:

1/ nie może bez zezwolenia spółki uczestniczyć w konkurencyjnej spółce kapitałowej jako członek jej organów, albo jako tzw. wspólnik jawny spółki komandytowej – art. 211 k.s.h.;

2/ nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej ( art. 214 § 1 i 2 k.s.h. ) albo komisji rewizyjnej ( art. 217 k.s.h. ) ( dotyczy to także prokurenta, likwidatora i kierowników oddziału lub zakładu, głównego księgowego, radca prawnego albo adwokata lub innych osób podlegających bezpośrednio członkowi zarządu lub likwidatorowi );

3/ członkiem zarządu ( a także rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem ) nie może być osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego tj. przeciwko ochronie informacji (art. 265-296 k.k.), przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-277 k.k.), przeciwko mieniu (art. 278-295 k.k.), przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309 k.k.), przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310-316 k.k.) oraz w art. 585(6), art. 587, art. 590 i w art. 591 ustawy - art.18 § 2.

Zakazy wskazane w punkcie 2 i 3 mają charakter bezwzględny (zakaz wskazany w punkcie 1 ma charakter względny - spółka może na to zezwolić).

Regulacja art. 18 § 2 k.s.h. stanowi negatywną przesłanką dopuszczalności skutecznego powołania danej osoby na funkcje wskazane w § 1, wyłącza zdolność do ich pełnienia. Powołanie osoby skazanej za przestępstwa wymienione w tym przepisie prawa uznać należy za nieważne wobec sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). Z dniem uprawomocnienia się wyroku mandat już pełniony wygasa. Przepis ten stanowi też podstawę utraty zdolności do dalszego wykonywania tych funkcji, jeżeli prawomocny wyrok skazujący zapadł w czasie ich wykonywania. Naruszenie zakazu z art. 18 § 2 k.s.h. skutkuje nieważnością powołania i nie wywołuje skutków prawnych. Ustaje on z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary - § 3 art. 18 k.s.h. Przepisu § 4 art. 18 k.s.h. przyznaje skazanemu prawo wystąpienia o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu w terminie do trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku. Zwolnienie z zakazu, o ile zostanie uwzględnione przez sąd, działa na przyszłość ( nie może niweczyć regulacji zawartej w § 2 ) i otwiera możliwość ponownego wyboru. Podkreślić należy, że mandat, który wygasł z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego nie reaktywuje się w przypadku zwolnienia z zakazu.

Kryteria dopuszczalności pełnienia funkcji powinny być rozpatrywane zarówno przed dokonaniem wyboru, jak i w trakcie pełnienia funkcji. W tym ostatnim przypadku zaistnienie niektórych okoliczności (utrata zdolności do czynności prawnych przez ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe albo ustanowienie doradcy tymczasowego, albo skazanie prawomocnym wyrokiem) jest przyczyną „nagłego" przerwania pełnienia funkcji (vide wyrok SN z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 356/07 oraz SA w Gdańsku z dnia 19 września 2014 r., I ACa 51/14, w których wyrażono stanowisko, że utrata zdolności do pełnienia funkcji określonych w art. 18 § 1 k.s.h., w tym do pełnienia funkcji członka zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku za popełnione przestępstwo i skutek ten następuje ex lege, czyli bez orzekania o tym zakazie w wyroku skazującym sprawcę ).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 października 2007 r., I KZP 33/07 niedopuszczalność - z mocy prawa - pełnienia funkcji w organach spółek handlowych jest rozwiązaniem charakterystycznym dla ustawy kodeks spółek handlowych. Niekaralność jako warunek pełnienia funkcji stanowi swojego rodzaju ustawowe kryterium kwalifikacyjne do przejawiania aktywności w konkretnym obszarze i stanowi ograniczenie praw podmiotowych, ze względu na ważny interes publiczny. Regulacja art. 18 § 2, 3 i 4 k.s.h. jest przy tym rozwiązaniem specyficznym bowiem żadna inna ustawa niedopuszczająca do zajmowania stanowiska, czy prowadzenia określonej działalności przez osobę prawomocnie skazaną nie zawiera "własnego" unormowania dotyczącego obowiązywania w czasie takiego zakazu (art. 18 § 3 k.s.h.), ale i nie przewiduje dodatkowej możliwości ubiegania się przez skazanego o zwolnienie go z tego zakazu lub o skrócenie czasu jego obowiązywania (art. 18 § 4 k.s.h.). Sąd podkreślił przy tym, że utrata zdolności do pełnienia funkcji określonych w art. 18 § 1 k.s.h. nie jest sankcją karną, następuje ex lege w wyniku wydania wyroku skazującego z chwilą jego uprawomocnienia się, bez orzekania o tym zakazie w wyroku skazującym sprawcę. Następstwa skazania za przestępstwa określone w art. 18 § 2 k.s.h., zostały ograniczone w czasie i ustają z mocy ustawy, z chwilą upływu wskazanego w niej terminu.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 13 maja 2015 r., III AUa 2108/14

Standard: 50488 (pełna treść orzeczenia)