Zgoda pacjenta - autonomia jednostki, uchylenie bezprawności, znaczenie zgody

Sam brak zgody pacjenta na leczenie i – wyprowadzana z braku tej zgody – bezprawność leczenia samodzielnie nie wystarczą do stwierdzenia, że pozwany ponosi odpowiedzialność deliktową za negatywne skutki tego leczenia – nawet gdyby było ono prawidłowe. W orzecznictwie uznaje się, że uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, stanowiące powikłanie (następstwo powikłania) związane z podjętym leczeniem, nie mogą być co do zasady postrzegane jako następstwo nieudzielenia należytej informacji o tym powikłaniu. O zależności przyczynowej między nimi można by mówić tylko wtedy, gdyby istniały wystarczające podstawy do przyjęcia, że w razie udzielenia należytej informacji pacjent odmówiłby zgody na świadczenie (zob. wyroki SN: z 19 czerwca 2019 r., II CSK 279/18; z 5 lipca 2018 r., I CSK 550/17).

Wyrok SN z dnia 20 lutego 2024 r., II CSKP 1271/22

Standard: 83525 (pełna treść orzeczenia)

Według tradycyjnej etyki medycznej, odwołującej się do korzeni tzn. Przysięgi Hipokratesa, wyznacznikami etycznej słuszności działań lekarza jest:

a) działanie na rzecz dobra pacjenta (zasada dobroczynności), oraz

b) unikanie wyrządzania pacjentowi jakiejkolwiek szkody (zasada nieszkodzenia).

Współcześnie oprócz tych dwóch zasad, wskazuje się też na zasadę autonomii pacjenta oraz zasadę sprawiedliwości (

Zasada autonomii nakłada na pacjenta obowiązek podjęcia decyzji co do własnego leczenia. Dla realizacji jej niezbędne jest aby pacjenci podejmowali decyzje świadomi istoty swoich wyborów i racjonalnie przewidywalnych ich konsekwencji. Mówi się o konieczności posiadania przez pacjentów adekwatnej wiedzy, która wcześniej musi być pacjentom właściwie przekazana przez pracowników ochrony zdrowia. Sposób jej przekazania stanowi pozytywne kryterium, które można nazwać, kryterium komunikacji, ze względu na realizację zasady autonomii pacjenta. Kryterium to jest realizowane, o ile w danym systemie ochrony zdrowia, po pierwsze, informacja ta jest dostępna dla pacjenta, tzn. pacjent może uzyskać daną informację natychmiast, gdy tylko pojawi się potrzeba jej zdobycia, po drugie jest udzielana otwarcie, tj. komunikatywnie i szczerze, po trzecie zaś, informacja jest przekazywana w odpowiedni etycznie sposób, tj. życzliwie i z zachowaniem szacunku dla pacjenta.

Art. 13 uchwały Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzy z dnia 14 grudnia 1991 r. - Kodeks etyki lekarskiej, głosi, że obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia. Informacja udzielana pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. Lekarz ma też poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych oraz spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. 

Postanowienie SN z dnia 5 marca 2019 r., IV KK 498/17

Standard: 77087 (pełna treść orzeczenia)

Ziszczenie się ryzyka medycznego, o którym pacjent nie został – wbrew obowiązkowi – uprzedzony, w istotny sposób wpływa na dotkliwość doznanej krzywdy. Cierpienie psychiczne związane z pozbawieniem pacjenta możliwości podjęcia świadomej decyzji („uprzedmiotowieniem”) wskutek braku informacji o możliwym powikłaniu, które ostatecznie nie wystąpiło, jest zazwyczaj znacznie mniejsze i bardziej krótkotrwałe, niż cierpienie doznawane w razie jego wystąpienia. Nie powinno być wątpliwości, że normalną koleją rzeczy ziszczenie się ryzyka wydłuża i intensyfikuje negatywne doznania towarzyszące pozbawieniu możliwości podjęcia świadomej decyzji i świadomego wzięcia na siebie tego ryzyka. Są to nadal konsekwencje nieudzielenia informacji - a nie samego powikłania -obarczające osobę odpowiedzialną odszkodowawczo za to uchybienie.

Wyrok SN z dnia 5 lipca 2018 r., I CSK 550/17

Standard: 83530 (pełna treść orzeczenia)