Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki jawnej po wykreśleniu jej z rejestru

Nie budzi istotnych sporów w doktrynie i orzecznictwie kwestia utrzymania odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej, pomimo jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców. Różne są tylko argumenty, które przytacza się na uzasadnienie tej tezy.

Uznaje się, że na podstawie art. 22 § 2 k.s.h., podobnie jak według przepisów kodeksu handlowego, każdy wspólnik za zobowiązania spółki jawnej odpowiada bezterminowo bez ograniczenia, osobiście i solidarnie z pozostałymi wspólnikami, aż do chwili zaspokojenia wierzycieli spółki i odpowiedzialność ta istnieje także wówczas, gdy dłużnik główny (spółka) uległ likwidacji. Nie wyłącza jej subsydiarny i gwarancyjny charakter odpowiedzialności wspólników spółki jawnej (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 3 lutego 2005 r., I ACa 439/04 oraz wyrok SA w Katowicach z dnia 18 grudnia 2008 r., I ACa 726/08).

W literaturze podkreśla się, że ta koncepcja nie przełamuje akcesoryjności zobowiązań wspólników i nie ma podstaw do przyjęcia, iż wraz z rozwiązaniem spółki dochodzi do zmiany natury prawnej odpowiedzialności za jej zobowiązania, gdyż nie zachodzą żadne zmiany w treści stosunków łączących wierzyciela ze spółką oraz jej wspólnikami. Utrata bytu prawnego przez jednego ze współdłużników solidarnych nie ma wpływu na odpowiedzialność pozostałych, co najwyżej zmniejsza się liczba podmiotów odpowiedzialnych.

Według innej, aprobowanej w doktrynie koncepcji, do czasu rozliczenia się spółki z innymi uczestnikami obrotu wspólnicy spółki jawnej powinni być uznani za następców prawnych spółki w zakresie praw i obowiązków tej spółki. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 134/09, kontynuując interpretację art. 67 § 1 k.s.h. przyjętą w wyroku z dnia 28 października 2005 r., II CK 275/05, zgodnie z którą, jeżeli wspólnicy przewidując inny sposób zakończenia działalności spółki niż przez jej likwidację nie wskażą sposobu zaspokojenia długów spółki, także innych sukcesorów spółki, powinni być uznani za następców prawnych spółki jawnej w zakresie jej zobowiązań aż do czasu rozliczenia się z wierzycielami spółki. Sąd Najwyższy uznał, że w razie ustania bytu prawnego spółki jawnej sprawa może toczyć się dalej z udziałem jej wspólników, a to – przy odrębności podmiotowej spółki jawnej i jej wspólników – musi być zapewnione w drodze odpowiedniej wykładni art. 67 § 1 k.s.h.

W piśmiennictwie podnosi się, że następstwo prawne wspólników spółki jawnej i samej spółki jest trudne do przyjęcia ze względu na odrębną – wobec odpowiedzialności spółki – subsydiarną odpowiedzialność jej wspólników (art. 31 k.s.h.). Należy jednocześnie dodać, że przepisy dotyczące cywilnoprawnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej w relacjach pomiędzy spółką i wspólnikami a osobami trzecimi mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Przepisy regulujące stosunki zewnętrzne z udziałem spółki, w tym także odpowiedzialność za jej zobowiązania – jako chroniące osoby trzecie – nie mogą być uchylane lub zmieniane przez wspólników ze skutkiem wobec tych osób. Wynika to z art. 34 k.s.h., obejmującego swym zakresem art. 31 k.s.h. Wprawdzie ogólna norma zawarta w art. 22 § 2 k.s.h. znajduje się poza rozdziałem 2 „Stosunek do osób trzecich”, to jednak pozostaje w silnym związku z postanowieniami o subsydiarnej odpowiedzialności.

Wspólnicy nie mogą w żaden sposób, ze skutkiem wobec osób trzecich, swej odpowiedzialności wyłączyć lub zmienić, a jedynym wykładnikiem tej odpowiedzialności jest spełnienie przesłanek normatywnych. Według nich, wspólnicy spółki jawnej ponoszą odpowiedzialność za wszystkie zobowiązania tej spółki, zarówno za te, które powstały po ich przystąpieniu do spółki, jak i za te, które powstały wcześniej (art. 22 § 2 i art. 32 k.s.h.). Reguła ta pozwala stwierdzić bez żadnych wątpliwości, że osoby będące wspólnikami spółki jawnej przed jej wykreśleniem z rejestru przedsiębiorców odpowiadają za wszystkie wcześniejsze zobowiązania spółki. (...)

Uchwała SN z dnia 4 września 2009 r., III CZP 52/09

Standard: 50222 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Art. 67 § 1 k.s.h. nie można rozumieć w ten sposób, że wspólnicy stwierdzą tylko, iż spółka zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia likwidacji. W szczególności jeżeli spółka jest dłużnikiem nie można zakończyć jej działalności bez wskazania w jaki sposób jej długi mają być zaspokojone. Gdyby bowiem zezwolić na zakończenie bytu prawnego spółki jawnej bez wskazania kto ma pokryć jej zobowiązania, to wierzyciele spółki mogliby zostać pozbawieni możliwości zaspokojenia ich należności. Wprawdzie za zobowiązania spółki jawnej odpowiadają jej wspólnicy, ale jest to niewątpliwie odpowiedzialność akcesoryjna.

W razie gdy spółka traci byt prawny gasną także jej długi, a tym samym bezprzedmiotowa staje się odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Rozpoznawana sprawa jest dobrą ilustracji takiej właśnie sytuacji. Wspólnicy pozwanej spółki w trakcie trwania procesu podjęli uchwałę o jej rozwiązaniu ograniczając się tylko do stwierdzenie, że rozwiązanie spółki następuje bez przeprowadzenia likwidacji. Tylko przyjęta przez Sąd Apelacyjny, w ślad za Sądem Najwyższym (vide wyrok z dnia 28 października 2005 r. II CK 275/05) interpretacja art. 67 § 1 k.s.h., zgodnie z którą w razie gdy wspólnicy nie wskażą innego sposobu zaspokojenia długów spółki, to stają się jej następcami prawnymi do czasu zaspokojenia jej wierzycieli, prowadzi do zadawalającego rozwiązania.

Ustanie bytu prawnego spółki nie zmienia wtedy sytuacji jej wierzycieli, gdyż w takiej sytuacji wspólnicy, którzy postanowili o jej rozwiązaniu bez przeprowadzenia likwidacji stają się zobowiązanymi w miejsce spółki. To, że w razie ustania bytu prawnego spółki jawnej proces może toczyć się dalej z udziałem jej wspólników - co przy konstrukcji spółki jawnej wynikało na tle kodeksu handlowego z samej istoty takiej spółki jako jednostki organizacyjnej mającej wprawdzie zdolności prawną do nabywania praw i obowiązków ale nie na swoją rzecz tylko do majątku wspólników - przy obecnej wyraźnej odrębności podmiotowej spółki jawnej i jej wspólników, musi być zapewnione w drodze odpowiedniej wykładni art. 67 § 1 k.s.h.

Biorąc pod uwagę, że z punktu widzenia wierzyciela także obecnie konstrukcja spółki jawnej zapewnia mu możliwość zaspokojenia się zarówno z majątku spółki jak i z majątku wspólników, art. 67 § 1 k.s.h. nie może prowadzić do sytuacji gdy odpowiedzialność wspólników spółki jawnej za jej zobowiązania zostałaby wyłączona.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 134/09

Standard: 50224 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy