Zwroty niedookreślone przy ustalaniu przesłanek stosowania izolacji osób niebezpiecznych w kontekście prawno-porównawczym

Austriacki kk (Ustawa federalna - Kodeks karny z 23 stycznia 1974 r., BGBl.s. 641 i n.; niem. Bundesgesetzüberdie mit gerichtlicher Strafebedrohten Handlungen, dalej: StGB; źródło: www.ris.bka.gv.at) w § 23 ust. 1), wskazuje, że izolację można orzec wobec osoby: (3) jeżeli zachodzi obawa, że z uwagi na skłonność do popełniania przestępstw tego rodzaju lub ze względu na uczynienie sobie źródła utrzymania z tych przestępstw w przeważającej mierze, w dalszym ciągu będzie dokonywała czynów karalnych tego rodzaju z poważnymi konsekwencjami.

W Belgii sąd do spraw postępowania przygotowawczego i sąd orzekający mogą orzec: odosobnienie sprawcy u którego stwierdzono ryzyko, że popełni nowe przestępstwa z powodu swoich zaburzeń psychicznych (art. 8 upwozp z 2007 r., por. art. 13 § 1 upwozp z 2007 r. w sprawie sposobu orzekania przez sąd przysięgłych).

Czeskie prawo karne przewiduje w § 100 ust. 2 lit. a) kk, że sąd może zastosować areszt zabezpieczający w szczególności wówczas, gdy z uwagi na charakter sprawcy oraz jego przeszły tryb życia oraz okoliczności popełnił on przestępstwo w stanie zaburzenia umysłowego, jego pozostawanie na wolności związane byłoby z zagrożeniem i nie można oczekiwać, że zastosowanie środka w postaci poddania go leczeniu prowadziłoby do dostatecznej ochrony społeczeństwa z uwagi na naturę zaburzenia umysłowego oraz możliwości oddziaływania na sprawcę.

We Francji zatrzymanie zabezpieczające reguluje art. 706-53-13 do art. 706-53-22 kpk stanowiąc, że właściwy organ wnioskuje o zastosowanie wobec skazanego zatrzymania zabezpieczającego wyłącznie wtedy, jeżeli inne środki: wpisanie do rejestru karnego, nakaz leczenia, nadzór elektroniczny są niewystarczające dla zapobieżenia ponownemu popełnieniu zbrodni, jeśli stwierdzi, że prawdopodobieństwo powrotu do przestępstwa jest bardzo wysokie, a także, na co warto zwrócić szczególną uwagę, jeśli pozytywnie zweryfikuje to, czy skazanemu rzeczywiście umożliwiono skorzystanie z pomocy medycznej i psychologicznej podczas wykonywania kary. Jeżeli te warunki nie będą spełnione, komisja może wnioskować do sądu karnego wykonawczego o umieszczenie skazanego pod nadzorem sądowym (art. 706-53-14 w związku z art. 706-53-15 ust. 2 kpk). Ustawa nakazuje przy tym sądowi orzekającemu środek sporządzić szczególnie wnikliwe uzasadnienie tego, czy uczestnik miał, jako skazany, realną możliwość skorzystać z pomocy medycznej i psychologicznej podczas wykonywania kary (art. 706-53-15 ust. 4 kpk).

W Niemczech wspomniany środek zabezpieczający polegający na izolacji osoby ze względu na bezpieczeństwo społeczeństwa (niem. Sicherungsverwahrung) uregulowany w § 66 i n. StGB (Por. www.gesetze-im-internet.de/stgb w brzmieniu nadanym przez StGBuaÄndG). Przewiduje zarządzenia izolacji osoby niebezpiecznej:

Sąd może ponadto zastrzec w wyroku skazującym możliwość zarządzenia izolacji (izolacja "warunkowa" - niem. Vorbehalt der Unterbringung in der Sicherungsverwahrung), jeżeli sprawca popełnił jeden z czynów wymienionych w § 66 ust. 3 StGB, przy czym: zagrożenia jakie on stanowi nie da się ustalić z dostateczną pewnością, aczkolwiek jest ono prawdopodobne, względnie jeżeli da się je ustalić z dostateczną pewnością lub jest ono co najmniej prawdopodobne, jeżeli przesłanki § 66 StGB nie są wprawdzie spełnione, ale sprawca skazany został na karę przynajmniej pięciu lat pozbawienia wolności z tytułu popełnienia jednego z czynów wymienionych w § 66a ust. 2 StGB (§ 66a ust. 1 pkt 3 StGB, § 66a ust. 2 pkt 3 StGB).

W Norwegii prewencyjne pozbawienie wolności uregulowane w sekcjach 39c do 39f norweskiego kodeksu karnego (dalej: kk) jest - co należy podkreślić - karą, stosowaną wobec osób, które popełniły poważne zbrodnie, a jednocześnie sąd stwierdził, że orzeczenie kary pozbawienia wolności na określony czas jest niewystarczające, ze względu na konieczność ochrony społeczeństwa (przesłanka ogólna). Orzeczenie kary prewencyjnego pozbawienia wolności jest możliwe jeśli występuje "bezpośrednie ryzyko, że sprawca ponownie popełni taką zbrodnię."

Ustawodawca norweski wskazuje, że oceniając to ryzyko należy brać pod uwagę rodzaj przestępstwa w stosunku do zachowania sprawcy oraz jego właściwości społeczne i osobiste. Szczególnie istotne jest, czy sprawca był wcześniej skazany albo usiłował popełnić wskazane powyżej zbrodnie.

Artykuł 123a konstytucji federalnej Szwajcarii ma następujące brzmienie: 1. Jeżeli sprawca przestępstwa na tle seksualnym lub z użyciem przemocy zostaje uznany za wyjątkowo niebezpiecznego i nierokującego poprawy, zgodnie z opiniami biegłych niezbędnymi do wydania wyroku, zostaje dożywotnio odosobniony z uwagi na podwyższone ryzyko recydywy. Wszelkie przedterminowe zwolnienie i przerwa w stosowaniu środka są wyłączone. Ponadto szwajcarski kk przewiduje "zwykłe" odosobnienie niebezpiecznych przestępców, które orzeka się wobec sprawców najpoważniejszych przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności przynajmniej do 5 lat, jeśli: "popełniając zbrodnię, sprawca dopuścił się lub chciał się dopuścić poważnego uszkodzenia integralności fizycznej, psychicznej lub seksualnej innej osoby". Aby orzec taki środek karny, konieczne jest stwierdzenie, że z okoliczności sprawy i stanu psychicznego wynika, że sprawca może popełnić nowe przestępstwa tego samego rodzaju (art. 64 ust. 1 kk). Sprawcę wypuszcza się na wolność w razie przewidywania, że nie popełni już nowych przestępstw.

Podsumowując prawno-porównawczą analizę stosowania w ustawach innych państwach zwrotów niedookreślonych przy ustalaniu przesłanek stosowania izolacji osób niebezpiecznych Trybunał stwierdza, że wspólną przesłanką dla wszystkich omawianych instytucji jest niebezpieczeństwo (zagrożenie/ryzyko), jakie dla społeczeństwa stanowi osoba izolowana, określane jest przy użyciu zwrotów niedookreślonych takich jak: obawa popełnienia przestępstwa (Austria, Niemcy), bardzo wysokie prawdopodobieństwo (Francja), wysokie prawdopodobieństwo popełnienia zbrodni (Szwajcaria), czy też bezpośrednie ryzyko powrotu do przestępstwa (Norwegia). Oznacza to, że użycie przez polskiego ustawodawcę zwrotów niedookreślonych "wysokie prawdopodobieństwo" oraz bardzo "wysokie prawdopodobieństwo" nie jest jakimś ekscesem legislacyjnym na tle unormowań obowiązujących w innych państwach Europy Zachodniej.

Trybunał dodatkowo wskazuje, że w systemach prawnych innych państw w sprawach stosowania środków izolacyjnych wobec osób niebezpiecznych ze względu na ich głębokie zaburzenia osobowości i stwarzanego wskutek tego zagrożenia dla innych przewidziany jest udział biegłych, zazwyczaj lekarzy psychiatrów, psychologów, seksuologów, neurologów, opracowujących ekspertyzy dla sądu na temat podsądnych (Czechy, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwajcaria, Stany Zjednoczone). Niekiedy przepisy o udziale biegłych, jako elemencie gwarancyjnym trafnego orzeczenia w sprawie zastosowania środka, są rozbudowane. W Szwajcarii, zgodnie z art. 56 ust. 4bis kodeksu karnego sąd powołuje co najmniej dwóch biegłych do przygotowania opinii na potrzeby postępowania (podobnie w Niemczech - przed wydaniem orzeczenia co do izolacji osoby niebezpiecznej sąd karny zasięga opinii biegłego, a w wypadku następczej izolacji dwóch biegłych, którzy w toku wykonywania kary lub środka karnego nie mieli styczności ze skazanym (§ 275a ust. 4 ordynacji postępowania karnego - Strafprozeßordnung - StPO). Wagę powołania dwóch biegłych podkreślił czeski Sąd Konstytucyjny w wyroku z 29 lutego 2012 r. (sprawa III. ÚS 2453/11. źródło: nalus.usoud.cz.).

Wyrok TK z dnia 23 listopada 2016 r., K 6/14, OTK-A 2016/98, Dz.U.2016/2205

Standard: 740 (pełna treść orzeczenia)