Kara umowna na wypadek nieobjęcia udziałów i pokrycia ich wkładem w spółce
Podwyższenie kapitału zakładowego (art. 257 k.s.h.)
Strony umowy przewidziały karę umowną na wypadek niewykonania przez inwestora zobowiązania z (...), tj. objęcia udziałów w kapitale zakładowym Spółki i pokrycia ich wkładem pieniężnym w postaci wpłaty na rachunek bankowy Spółki, czyli zobowiązania do podwyższenia kapitału Spółki w drodze wniesienia wkładu pieniężnego. Tego rodzaju zobowiązanie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 października 2016 roku w sprawie I CSK 618/15 uznawał jako bezspornie pieniężne.
tego rodzaju zobowiązanie ma charakter niejako złożony, składa się z kilku elementów – świadczeń, które winny być potraktowane łącznie jako całość. Te elementy nie mają samodzielnego charakteru, nie są oderwane od siebie tak, żeby można je było potraktować i ocenić oddzielnie jako odrębne zobowiązania, jak czyni to strona powodowa, skupiając się wyłącznie na ocenie charakteru oświadczenia o objęciu udziałów. Natomiast obowiązek, którego niewykonanie obwarowane zostało sankcją kary umownej nie ograniczał się do objęcia nowych udziałów w kapitale zakładowym Spółki (...), ale przede wszystkim obejmował pokrycie ich wkładem pieniężnym – wpłatą kwoty 99000 zł. Tym samym było to jedno zobowiązanie do dokapitalizowania spółki, które do swej realizacji wymagało podjęcia kilku czynności - w postaci oświadczenia o objęciu udziałów oraz wpłaty środków na ich pokrycie. Przecież tylko złożenie oświadczenia o objęciu udziałów nie stanowiłoby wykonania zobowiązania z (...) umowy, a sama tylko wpłata środków nie miałaby podstawy. Dlatego konieczna jest analiza tego zobowiązania jako całości.
W takim wypadku - zobowiązania łączącego kilka różnych świadczeń - o tym, czy zobowiązanie jest pieniężne, czy niepieniężne decyduje to, wykonanie którego obowiązku zaspokaja podstawowy interes wierzyciela. Nie ulega wątpliwości, że w tym wypadku jest to obowiązek zapłaty, czyli spełnienie świadczenia pieniężnego. Powodowi nie tyle zależało na tym, żeby doszło do objęcia przez inwestora nowych udziałów, co na dokapitalizowaniu Spółki, czyli na dostarczeniu Spółce dalszych środków pieniężnych. Celem i istotą tego zobowiązania z punktu widzenia interesu wierzyciela było dofinansowanie Spółki, wobec czego jako nadrzędny obowiązek inwestora należy uznać wniesienie wkładu pieniężnego, zaś obowiązek objęcia udziałów miał być tylko środkiem (formą) do wykonania zobowiązania o charakterze finansowym.
Tym samym, skoro przeważający element tego zobowiązania miał charakter pieniężny i zastrzeżona kara umowna była to w istocie sankcja za niewykonanie zobowiązania pieniężnego, to postanowienie (...) umowy w zw. z (...) pozostawało w sprzeczności z art. 483 § 1 k.c. i miało charakter nieważny (art. 58 § 1 i 3 k.c.).
Wyrok SA w Lublinie z dnia 30 stycznia 2019 r., I AGa 127/18
Standard: 49903 (pełna treść orzeczenia)
Zastrzeżenie, że finansowanie wymaganych inwestycji będzie dokonywane ze środków pochodzących z podwyższenia kapitału zakładowego nie pozbawia umownego obowiązku dokonania podwyższenia kapitału zakładowego charakteru samodzielnego zobowiązania pozwanego o charakterze pieniężnym, którego nie można utożsamiać jedynie z metodą pozyskania środków na inwestycje czy wyłącznie ze wskazaniem źródła ich finansowania. W tej sytuacji niezbędne jest dokonanie prawnej kwalifikacji zobowiązania pozwanego do zapłaty kwot należnych z tytułu niewykonania każdego z obu odrębnych jego zobowiązań, ale z uwzględnieniem charakteru każdego z tych zobowiązań.
zobowiązanie do podwyższenia kapitału zakładowego w drodze wniesienia wkładu pieniężnego (art. 4.7 i 4.8 umowy) jest zobowiązaniem pieniężnym, natomiast zobowiązanie do dokonania nakładów inwestycyjnych (art. 4.1. umowy) jest odrębnym zobowiązaniem niepieniężnym pozwanego i to niezależnie od źródła finansowania tych nakładów. Odmienny charakter obu tych zobowiązań przesądza, że obowiązek zapłaty określonych kwot z tytułu niewykonania każdego z tych zobowiązań o odmiennym charakterze może rzutować na ich odmienną kwalifikację prawną, tj. jako klauzul gwarancyjnych albo jako kar umownych.
Zastrzeżenie obowiązku zapłaty określonej kwoty z tytułu niepodwyższenia kapitału zakładowego przez wniesienie wkładu pieniężnego, a więc z tytułu niewykonania zobowiązania pieniężnego, nie może być kwalifikowane jako zastrzeżenie kary umownej, gdyż te mogą być zastrzegane tylko na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 § 1 k.c.).
Z kolei charakter kary umownej może mieć zastrzeżenie obowiązku zapłaty określonej kwoty z tytułu niewykonania zobowiązania niepieniężnego polegającego na dokonaniu wymaganych inwestycji.
Umowy obowiązek zapłacenia kwot przewidzianych w umowie powstaje z woli stron niezależnie od poniesienia jakiejkolwiek szkody, co wymaga zbadania i oceny, czy kwota należna z tytułu niewykonania zobowiązania niepieniężnego (dokonanie inwestycji) jest karą umowną wobec istoty tej instytucji określonej w art. 483 § 1 k.c., czy też przeciwnie jest klauzulą gwarancyjną, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej (wyrok SN z dnia 16 stycznia 2013 r. II CSK 331/12)
Wyrok SN z dnia 14 października 2016 r., I CSK 618/15
Standard: 49902 (pełna treść orzeczenia)