Dwuwładza w sądzie prezesa i dyrektora; klauzula domniemania kompetencji prezesa sądu

Organami sądu - zgodnie z art. 21 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 427 - dalej: „Pr.u.s.p.”) - są jego prezes i dyrektor. Istnienie dwu, w znacznym stopniu niezależnych od siebie, organów w łonie jednej państwowej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa stwarza zjawisko nie bez racji określane w piśmiennictwie jako „dwuwładza”. Powoduje ono nie tylko zakłócenia w bieżącej działalności tej jednostki (sądu), ale stwarza także konflikty kompetencyjne w zakresie reprezentacji.

Dzieje się tak, mimo że ustawodawca starał się w sposób jednoznaczny wykreślić granice oddzielające zakresy „władzy” obu wymienionych organów, stosując kryterium wyłączności kompetencji, tj. niepokrywania się ich ani niezachodzenia na siebie, oraz ustanawiając - w razie wątpliwości - klauzulę domniemania kompetencji prezesa sądu. Klauzulę tę, oprócz legitymacji normatywnej zawartej w art. 22 § 1 Pr.u.s.p., uzasadnia rola prezesa jako kierownika sądu, utrwalona w ustroju sądownictwa od czasów jego ujednolicenia w 1928 r. (art. 65 i nast. rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. Nr 12, poz. 93 ze zm.).

Klauzula domniemania kompetencji prezesa sądu oznacza również, że uprawnienia dyrektora mają charakter wyjątkowy i dopełniający, powinny być zatem objaśniane w sposób ścisły, a w razie konfliktu kompetencyjnego – zwężający.

Zgodnie z art. 22 § 1 Pr.u.s.p., prezes sądu kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, z wyjątkiem spraw należących do kompetencji dyrektora sądu, oraz pełni inne czynności przewidziane w ustawie oraz przepisach odrębnych. Z kolei stosownie do art. 31a § 1 Pr.u.s.p., dyrektor sądu m.in. kieruje działalnością administracyjną sądu w celu zapewnienia odpowiednich warunków techniczno -organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania jego zadań, wykonuje zadania przypisane, na podstawie odrębnych przepisów, kierownikowi jednostki w zakresie finansowym, gospodarczym, kontroli finansowej, gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz audytu wewnętrznego w tych obszarach, a także reprezentuje Skarb Państwa w zakresie powierzonego mienia i zadań sądu. W tej sytuacji kluczowe znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czy egzekucja należności sądowych mieści się w pojęciu „powierzone mienie i zadania sądu”, przy czym należy zastrzec, że chodzi oczywiście o zadania sądu dotyczące powierzonego mienia, a nie o zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawnej, o których mowa w art. 1 § 2 i 3 Pr.u.s.p. (por. także art. 8 Pr. o u.s.p.).

Wykładnię art. 31a § 1 pkt 5 Pr.u.s.p. ułatwia spostrzeżenie, że jego treść jest zbliżona do stylizacji art. 17 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1224), stanowiącego, iż kierownicy urzędów państwowych reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzonego im mienia i w zakresie zadań ich urzędów. Na gruncie tego przepisu przyjmuje się w piśmiennictwie, że mieniem powierzonym jest ogół praw majątkowych przyznanych jednostkom organizacyjnym Skarbu Państwa w celu wykonania powierzonych im zadań. Jako przykłady mienia powierzonego, objaśnianego w sposób zwężający, wskazuje się nieruchomości i ruchomości, w tym sprzęty i inne przedmioty niezbędne do wykonywania zadań, a jako czynności w tym zakresie np. kupno materiałów biurowych, mebli albo zawieranie umów w sprawie remontu.

Innego znaczenia omawianym pojęciom nie nadaje kontekst normatywny stwarzany przez Prawo o ustroju sądów powszechnych

Uchwała SN z dnia 10 października 2013 r., III CZP 49/13

Standard: 49637 (pełna treść orzeczenia)