Testament

Testament jest jednostronną czynnością prawną, którego konstytutywnym elementem jest oświadczenie woli spadkodawcy.

Doniosłość testamentu jest szczególna, o czym świadczą i rozstrzygają także unormowania konstytucyjne dotyczące ochrony prawa własności i prawa dziedziczenia (por. art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji) oraz wyprowadzane z nich, kierowane do ustawodawcy nakazy uwzględniania woli właściciela jako podstawowego czynnika rozstrzygającego o tym, komu mają w razie jego śmierci przypaść przedmioty tworzące jego majątek, i zapewnienia osobom fizycznym odpowiednich instrumentów prawnych umożliwiających im uregulowanie tych spraw (swoboda testowania), jak również stworzenia mechanizmów pozwalających zrealizować skutecznie wyrażoną, ostatnią wolę spadkodawcy (por. w szczególności wyroki TK z dnia 4 września 2007 r., P 19/07 i z dnia 25 lipca 2013 r., P 56/11

Na cywilistycznej płaszczyźnie ustawowej urzeczywistnieniu swobody testowania służą przepisy o testamencie. Wynika z nich m.in., że rozrządzenie to nie wymaga dla swej skuteczności złożenia określonemu adresatowi, staje się skuteczne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy i do tego czasu może być swobodnie odwołane (por. art. 943 k.c.).

Nadrzędna wartość swobody testowania wyraża się także w tym, że za życia spadkodawcy prawo nie chroni interesów i zaufania osób, dla których przewidział on w testamencie korzyść. W konsekwencji do wykładni testamentu nie ma zastosowania tzw. kombinowana metoda wykładni, która w razie rozbieżności co do znaczenia oświadczenia woli między stronami czynności (składającym i odbierającym oświadczenie) sięga do kryterium obiektywnego, zgodnie z którym właściwy sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien przy założeniu starannych z jego strony zabiegów interpretacyjnych.

Może się bowiem zdarzyć, że jednoznaczna decyzja testatora co do powołania określonej osoby (określonych osób) do spadku, nie znalazła pełnego i jasnego wyrazu w treści testamentu. Zwłaszcza, że w orzecznictwie i doktrynie zgodnie uznaje się, iż spadkobierca nie musi być oznaczony imiennie, a wystarczające jest wskazanie go w każdy sposób umożliwiający identyfikację (por. postanowienia SN z dnia 31 marca 1999 r., I CKN 1104/97 i z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00).

Jeżeli inne niż imienne określenie spadkobiercy (spadkobierców) nie jest samo przez się wystarczająco precyzyjne, niezbędne jest - w szczególności ze względu na szczególne reguły interpretacyjne wyrażone w art. 948 k.c. - podjęcie próby ustalenia jego znaczenia przez sięgnięcie do dodatkowych wskazówek, także tych które mają w stosunku do treści testamentu charakter zewnętrzny

 Uchwała SN z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 24/20

Standard: 49343 (pełna treść orzeczenia)

Spadkodawca uznał, że użycie słowa „decyzja” będzie skuteczniejsze, niż posłużenie się terminem „testament”. Jednak o tym, że miał na myśli „testament” świadczy m.in. opatrzenie koperty z „dokumentem” tytułem „testament”. Z tego stwierdzenia wynika, że jedynie przez tzw. przedobrzenie, które można tłumaczyć posługiwaniem się przez spadkodawcę przez lata aktywnośći zawodowej wojskowym językiem, dla którego moc mają takie terminy, jak „decyzja”, „rozkaz”, na długo przed śmiercią starał się najdokładniej jak uważał to za konieczne rozrządzić mieniem po to, aby pogodzić zwaśnioną rodzinę. Spadkodawca był profesorem nauk ekonomicznych, generałem w stanie spoczynku, swoją ostatnią wolę wyraził na dwanaście lat przed śmiercią, a zmarł mając 86 lat. To także należy wziąć pod uwagę, oceniając konsekwencje prawne pozostawionych dokumentów, dążąc do zrealizowania podstawowej normy interpretacyjnej, zawartej w art. 948 KC, jaką jest dochowanie jak najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy (por. postanowienie SN z dnia 10 stycznia 1997 r., II CKN 50/96). Jeżeli więc z treści oświadczenia ostatniej woli spadkobiercy wynika, że stanowi ono rozrządzenie majątkiem określonej osoby na wypadek śmierci, to jest testamentem w rozumieniu art. 941 i nast. KC i nie ma znaczenia opatrzenie takiego dokumentu tytułem „decyzja dot. podziału mienia”.

Postanowienie SN z dnia 10 stycznia 2018 r., I CSK 177/17

Standard: 69982 (pełna treść orzeczenia)