Negatywna przesłanka połączenia kar w razie popełnienia przestępstwa w czasie przerwy (art. 85 § 3 k.k. i art. 153 § 1 k.k.w.)

Popełnienie przez skazanego przestępstwa w okresie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, o której mowa w art. 153 § 1 k.k.w., następuje wprawdzie po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonania tej kary, jednak nie następuje w czasie, kiedy skazany karę tę odbywał. Okoliczność ta prowadzi do wniosku, że popełnienie przestępstwa w czasie przerwy w karze pozbawienia wolności nie stanowi negatywnej przesłanki połączenia kar, o której mowa w art. 85 § 3 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r. do 23 czerwca 2020 r.

W postanowienia Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16 wskazano, że wprawdzie odbywanie kary pozbawienia wolności nie jest nierozerwalnie związane z pobytem skazanego w zakładzie karnym, jednak konstatacja ta dotyczyła sytuacji, kiedy skazany przebywał na wolności na skutek udzielonego mu zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego. Czasu tego nie odlicza się od okresu odbywania kary, a okres pobytu skazanego na wolności jest wówczas traktowany jako odbywanie kary. Ze względów systemowych Sąd Najwyższy uznał zatem we wskazanym judykacie, że za odbywanie kary należy uznać także przebywanie skazanego poza zakładem karnym, kiedy pobyt ten stanowi zarazem efektywne odbywanie kary.

Sąd Najwyższy uznał zmianę art. 85 § 3 k.k., jaka nastąpiła z dniem 15 kwietnia 2016 r. za zmianę merytoryczną, skutkiem której za przeszkodę w połączeniu kar można uznać popełnienie przestępstwa w czasie odbywania kary, a nie jedynie po rozpoczęciu jej wykonywania.

W uchwale z 25 stycznia 2018 r., I KZP 11/17 Sąd Najwyższy stwierdził z kolei, że popełnienie przestępstwa w okresie próby wyznaczonym postanowieniem o warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności nie stanowi przewidzianej w art. 85 § 3 k.k. negatywnej przesłanki do orzeczenia kary łącznej obejmującej karę (kary łączne), z odbycia reszty której sprawca został warunkowo zwolniony oraz karę (kary łączne) za przestępstwo popełnione w okresie próby. Wprawdzie uchwała ta odnosi się do kwestii popełnienia przestępstwa w okresie próby wyznaczonym postanowieniem o warunkowym przedterminowym zwolnieniu, niemniej w jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił, że zmiana art. 85 § 3 k.k., jaka nastąpiła z dniem 15 kwietnia 2016 r. nie może być uznana za zmianę jedynie redakcyjną, techniczną, doprecyzowującą brzmienie tego przepisu, jakie miał przed jej dokonaniem. Wskazał bowiem, że ustawowy zwrot „przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej łączeniu”, jakim art. 85 § 3 k.k. posługiwał się w pierwotnym brzmieniu nadanym ustawą z 20 lutego 2015 r. (Dz. U. 2015, poz. 396), pozwalał na szeroką jego interpretację, obejmującą wszystkie sytuacje procesowe, w których nie doszło jeszcze do zakończenia wykonania kary. Nie ma jednak podstaw do takiej interpretacji rozważanego przepisu po zmianie ustawą z 11 marca 2016 r., gdyż nie można interpretować terminów „wykonywanie” kary i „odbywanie” kary, jako synonimiczne.

Należy odnotować, iż również w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (np. wyroki Sądu Najwyższego z: 10 kwietnia 2018 r., III KK 80/18, z 27 marca 2018 r., III KK 353/17) wyraźnie lub konkludentnie oraz w piśmiennictwie wskazano, że nowelizacja art. 85 § 3 k.k. z 12 marca 2016 r. nie ma charakteru technicznego, a merytoryczny, którego konsekwencją jest brak możliwości utożsamienia czasu odbywania kary pozbawienia wolności, z okresem po rozpoczęciu a przed zakończeniem wykonania tej kary.

Jednoznaczny wynik wykładni językowej prowadzi również do uznania odmiennej treści powołanych wyżej pojęć, jakimi posługuje się art. 85 § 3 k.k., na gruncie instytucji przerwy w karze. Nie ulega wątpliwości, że popełnienie przez sprawcę przestępstwa w czasie przerwy w karze ma miejsce po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary. Oczywiste jest więc, że na gruncie art. 85 § 3 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r. do 14 kwietnia 2016 r. stanowiłoby przeszkodę do połączenia kary, którą skazany rozpoczął odbywać z karą orzeczoną za przestępstwo popełnione w czasie przerwy w karze. Podkreślenia wymaga jednakże fakt, że czasu przerwy w karze pozbawienia wolności nie wlicza się skazanemu do okresu kary pozbawienia wolności, w związku z którą udzielono przerwy. Oczywiste jest więc, że w okresie przerwy skazany kary nie odbywa, zaś art. 85 § 3 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r., jako negatywną przesłankę połączenia kar przyjmował wyłącznie sytuację, gdy kara była odbywana w czasie popełnienie przestępstwa, a nie jedynie gdy skazany popełnił przestępstwo w okresie pomiędzy rozpoczęciem a zakończeniem wykonania kary.

Nie zmienia tego wykładnia systemowa, związana z różną terminologią, jaką posługuje się Kodeks karny i Kodeks karny wykonawczy. 

O ile bowiem zwrot „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary” oznacza określenie przedziału czasowego, to użycie zwrotu „kara odbywana” w treści art. 85 § 3 k.k. wskazuje na coś odmiennego. Zwrot ten określa bowiem pewien czas nie jako obszar technicznie wyznaczony jako początek i koniec, jak w początkowej części tego przepisu (i jego całości w brzmieniu z okresu od 1 lipca 2015 r. do 14 kwietnia 2016 r.), ale jako pewien ciągły stan, który charakteryzuje się tym, że każdy jego dzień stanowi zarazem karę pozbawienia wolności.

Wyrok SN z dnia 4 stycznia 2021 r., III KK 256/19

Standard: 49328 (pełna treść orzeczenia)

Skazany, któremu udzielono zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nieprzekraczający jednorazowo 14 dni w trybie art. 138 § 1 pkt 8 k.k.w., odbywa w tym czasie karę pozbawienia wolności w rozumieniu art. 85 § 3 k.k. Popełnienie w trakcie odbywania tej kary przestępstwa, za które następnie orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, stanowi negatywną przesłankę wymierzenia kary łącznej w trybie wyroku łącznego. Tak samo należy ocenić sytuację, gdy skazany popełnił przestępstwo po upływie przedmiotowego zezwolenia, a więc w czasie już bezprawnego przebywania na wolności.

W warstwie językowej przepis art. 85 § 3 k.k., statuujący negatywną przesłankę orzeczenia kary łącznej, wskazuje na brak możliwości łączenia w wyroku łącznym kary orzeczonej za popełnione przez sprawcę „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary” (kary łącznej) przestępstwo z „karą odbywaną w czasie popełnienia czynu”. Powyższe oznacza zatem, że nawet jeżeli orzeczona za popełnione przez sprawcę przestępstwo „po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary” (kary łącznej) kara jest karą tego samego rodzaju lub nawet inną, lecz podlegającą łączeniu, to nie można jej połączyć w węzeł kary łącznej z „karą odbywaną w czasie popełnienia czynu”.

w odniesieniu do kary pozbawienia wolności, początek jej wykonywania – stosownie do treści art. 80a k.k.w. - liczy się od dnia:

1) przyjęcia skazanego lub ukaranego, który zgłosił się do odbycia kary,

2) zatrzymania skazanego lub ukaranego, który został doprowadzony do odbycia kary,

3) wprowadzenia do wykonania orzeczenia w stosunku do osoby pozbawionej wolności

- chyba że ustawa stanowi inaczej.

Po rozpoczęciu wykonywania określonej kary, dopóki nie doszło do zakończenia jej wykonywania w powyżej wskazanym rozumieniu, cały czas możemy mówić o realizowaniu się wymogu, do którego odwołuje się art. 85 § 3 k.k., a więc popełnienia przestępstwa po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary. Z tego punktu widzenia nie ma zatem znaczenia, czy dana kara jest wykonywana w sposób nieprzerwany.

Gdy skazany przebywa na wolności na skutek udzielonego mu zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego (art. 91 pkt 7, art. 92 pkt 9, art. 138 § 1 pkt 7 i 8, art. 141a § 1, art. 165 § 2, art. 234 § 2 i in. k.k.w.), to czasu tego nie odlicza się od okresu odbywania kary, a okres pobytu skazanego na wolności we wszystkich wymienionych przypadkach jest traktowany jako odbywanie kary.

Przyjęcie możliwości łączenia kary orzeczonej za przestępstwo tzw. „niepowrotu” z art. 242 § 2 k.k. z karą, w toku wykonywania której skazany uzyskał ową przepustkę, uznać należy za absurdalne i niemożliwe do zaakceptowania. Przy takiej bowiem wykładni kara wymierzona za przestępstwo z art. 242 § 1 i 2 lub 3 k.k. mogłaby podlegać łączeniu z karą, której odbywania w zakładzie karnym chciał uniknąć skazany. Bezprawne przebywanie skazanego poza zakładem karnym nie powinno go jednak premiować w tym sensie, że zachodziłaby możliwość łączenia kar, co nie wchodziłoby w rachubę przy zgodnym z prawem jego przebywaniu poza zakładem karnym. Skutek w postaci niemożności łączenia kary wynikający z art. 85 § 3 k.k. powstanie, gdy już po wprowadzeniu kary do wykonania skazany swoim nielegalnym zachowaniem doprowadzi do sytuacji, w której kara ta nie będzie przez niego faktycznie wykonywana.

Takie stanowisko jest zgodne z założeniami projektodawcy na etapie prac legislacyjnych, związanymi z pierwotną wersją tego przepisu. W uzasadnieniu projektu pierwotnej wersji art. 85 § 3 k.k. stwierdzono, że regulacja ta ma „zapobiegać sytuacjom, w których skazany na surową karę pozbawienia wolności (jednostkową lub łączną), zbliżającą się do górnej granicy zagrożenia, przed zakończeniem odbywania aktualnej kary mógłby popełnić nawet przestępstwa o znacznej szkodliwości społecznej, a kary za nie wymierzone w ogóle lub jedynie w minimalnym stopniu wpływałyby (z uwagi na niemożność przekroczenia górnej granicy rodzajowej kary) na rozmiar kary pozostającej mu jeszcze do odbycia. Innym refleksem tej swoistej bezkarności byłby niewątpliwie fakt, że skazanym zależałoby w opisanej sytuacji na prawnym bądź nawet bezprawnym odwlekaniu w czasie zakończenia odbywania kary pozbawienia wolności. Po jej zakończeniu musieliby bowiem odbyć nową karę w całości” (zob. uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy Sejmu VII kadencji nr 2393, s. 19). Podkreślić tu również trzeba, że w uzasadnieniu projektu mowa jest o „odbyciu kary”.

Postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2017 r., I KZP 12/16

Standard: 49327 (pełna treść orzeczenia)