Zamiana grzywny na karę aresztu

Orzekanie o sprawstwie wykroczenia i winie sprawcy następuje wyłącznie w tzw. postępowaniu głównym, w którym sąd - kierując się m.in. zasadą prawdy materialnej, zasadą swobodnej oceny dowodów, zasadą bezpośredniości - dokonuje wszechstronnych ustaleń co do czynu i jego sprawcy, a następnie wymierza karę. Wymierzając karę, sąd kieruje się zasadami i dyrektywami wymiaru kary, ustawowo określonymi w art. 33 k.w. Natomiast zadaniem sądu wykonawczego jest tylko wykonanie prawomocnego wyroku zapadłego w tzw. postępowaniu głównym, zawierającego już wskazane ustalenia i rozstrzygnięcia, nie zaś czynienie tych ustaleń na nowo i ponowne rozstrzyganie w tym zakresie. Nie można więc oczekiwać, że sąd orzekający o karze zastępczej, będzie procedował w warunkach analogicznych do tych, jakie obowiązują w tzw. postępowaniu głównym, a więc dysponując szerokim zakresem swobody orzeczniczej. Kara zastępcza ma bowiem wyłącznie na celu: po pierwsze, przymusić ukaranego sprawcę wykroczenia do poddania się karze pierwotnej, co odpowiada zasadzie, zgodnie z którą należy wykonywać tę karę, która została wymierzona w wyroku; po drugie, gdy przymuszenie ukaranego do poddania się karze pierwotnej okaże się nieskuteczne, kara zastępcza ma zapobiec bezkarności sprawcy i zachować sens jego ukarania w tzw. postępowaniu głównym.

Zamiana grzywny na karę aresztu nie następuje ex lege, wymaga bowiem orzeczenia sądu, a ustawodawca przewidział procedurę pozwalającą ocenić przyczyny niewykonania pierwotnej kary grzywny. Przy zamianie grzywny na karę aresztu stosuje się art. 51 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.), z którego wynika, że do zamiany nieuiszczonej grzywny na areszt zastępczy powinno dochodzić tylko wówczas, gdy z przyczyn leżących po stronie ukaranego nie uiścił on grzywny mimo możliwości ku temu, choćby w ratach, a jednocześnie nie dysponuje mieniem w celu egzekucji kary. Chodzi więc o określoną, nie zaś dowolną, przyczynę ustalonej przez sąd bezskuteczności wykonania grzywny.

Sąd wykonawczy dysponuje instrumentarium prawnym o zróżnicowanym charakterze, które pozwala mu kontrolować i oceniać okoliczności celem rozstrzygnięcia sprawy. Co więcej, w pewnych wypadkach sąd może odstąpić od obligatoryjnego zarządzenia wykonania zastępczej kary aresztu w miejsce pierwotnie orzeczonej grzywny i podjąć rozstrzygnięcie np. o umorzeniu grzywny. Instrumentem uelastyczniającym przewidziane w art. 25 § 2 k.w. obligatoryjne zarządzenie wykonania zastępczej kary aresztu w miejsce pierwotnie orzeczonej grzywny jest także rozłożenie grzywny na raty na podstawie art. 49 k.k.w., który znajduje zastosowanie do wykonywania orzeczeń w postępowaniu w sprawach o wykroczenia z mocy art. 1 § 1 k.k.w.

Wyrok TK z dnia 7 października 2014 r., K 9/13

Standard: 4192 (pełna treść orzeczenia)