Ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy będącego właścicielem urządzeń przesyłowych

Możliwe jest ustanowienie służebności przesyłu (art. 3051 k.c.) na korzyść przedsiębiorcy będącego właścicielem urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., również wtedy, gdy przedsiębiorca ten odpłatnie udostępnia te urządzenia innym przedsiębiorcom do przesyłu.

Uprawnionym przedsiębiorcą jest ten przedsiębiorca, który albo zamierza wybudować urządzenia, o których mowa w art. 49 k.c. albo już jest ich właścicielem. Brak jednak podstaw do zwężającej wykładni przepisu przez przyjmowanie, że uprawnionym może być tylko taki przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej itp. Z przepisu wynika, że służebność można ustanowić na rzecz przedsiębiorcy, który prowadzi działalność przynajmniej w zakresie budowy takich urządzeń („zamierza wybudować”), przy czym z przepisu nie wynika, że po wybudowaniu on sam (będąc właścicielem urządzeń) ma zajmować się przesyłem (odprowadzeniem i doprowadzaniem płynów, pary, gazu, energii elektrycznej itp.) i że wyłączone jest udostępnianie przez niego takich urządzeń innym podmiotom do eksploatacji. Przy urządzeniach wybudowanych ustawa wprowadza tylko jedno kryterium, kryterium własności urządzeń. Należy więc stwierdzić, że skoro ustanowienie służebności przesyłu ustawa związuje z własnością urządzeń przesyłowych, to decydujące jest to kryterium, a nie działalność gospodarcza właściciela urządzeń przesyłowych w zakresie przesyłu. Właściciel urządzeń przesyłowych może prowadzić działalność gospodarczą inną, w tym polegająca również na odpłatnym ich udostępnianiu i w tym zakresie można mu przepisywać przymiotnik „przesyłowy”

Postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2015 r., IV CSK 144/15

Standard: 66676 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu (art. 305[2] § 2 k.c.).

Prawa i obowiązki powstałe w następstwie wydania decyzji są wprawdzie zbliżone do tych będących konsekwencją obciążenia nieruchomości służebnością gruntową, ale źródłem ich powstania jest ustawa i wydana na jej podstawie decyzja administracyjna, należące do sfery publicznoprawnej. Sąd Najwyższy określił skutki wywołane decyzją administracyjną, wydaną na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. jako swego rodzaju służebność, nazywaną służebnością publiczną lub przesyłową.

Decyzje administracyjne są aktami administracyjnymi, charakteryzującymi się trwałością, stosownie do art. 16 § 1 k.p.a., chyba że ustawodawca zdecyduje o ograniczeniu w czasie mocy wiążącej decyzji (art. 42 u.z.t.w.n.), art. 124 b ust. 3 u.g.n., a nawet jej zniesieniu. Jako zasadę przyjmuje się, że norma prawna zindywidualizowana i skonkretyzowana w decyzji wiąże tak długo, jak długo istnieje stan faktyczny odpowiadający stanowi opisanemu w abstrakcyjnej normie prawnej, która była podstawą stosunku prawnego objętego decyzją. Za trwałością decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. przemawia systematyka ustawy, w szczególności porównanie tego przepisu z art. 42 u.z.t.w.n., jak też charakter założonych urządzeń będących składnikami struktury technicznej urządzeń, którymi posługuje się przedsiębiorstwo. Nie mogą one być od tej struktury odłączone i przesunięte w jej obrębie w inne miejsce. Większość z nich to specyficzne urządzenia liniowe, analizy ich charakteru dokonał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 października 2012 r., (OTK-A 2012, nr 9, poz. 106).

Uchylenie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. nie pozbawia mocy wiążącej decyzji wydanej na podstawie objętej nią regulacji, chociaż w kolejnych ustawach z dnia 29 kwietnia 1985 r. i z dnia 21 sierpnia 1997 r. nie zamieszczono, w przepisach wprowadzających je, przepisów wprost wskazujących na korzystanie z nabytych uprawnień w oparciu o postanowienia nowej ustawy. Porównanie treści art. 35 u.z.t.w.n. z treścią art. 70 u.g.g. i art. 124 u.g.n. prowadzi do wniosku, że regulują one tę samą instytucję, a zatem do stosunku prawnego skonkretyzowanego w decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., po jego uchyleniu znajdują zastosowanie przepisy, którymi ustawodawca zastąpił go w systemie prawnym. Oznacza to, że przedsiębiorca posługujący się urządzeniami przesyłowymi, które zainstalował na cudzej nieruchomości, ograniczając uprawnienia jej właściciela na podstawie decyzji wydanej w oparciu o art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., ma obecnie tytuł do utrzymywania na tej nieruchomości tych urządzeń. Decyzja ta nie traci mocy po uchyleniu art. 35 ust. 1. W razie potrzeby wejścia na nieruchomość w celu konserwacji lub naprawy urządzeń, po uchyleniu art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n., przedsiębiorca może na podstawie art. 124 ust. 6, uzyskać decyzję zezwalającą mu na dostęp do nich.

Trwałość skutków decyzji wydanych na podstawie art. 35 ust.1 u.z.t.w.n., art. 70 ust. 1 u.g.g. i art. 124 ust 1 u.g.n., obejmujących ograniczenie prawa własności nieruchomości w określony w decyzjach sposób, dotyczy zarówno osoby, która była właścicielem w chwili wydania decyzji, jak i każdego kolejnego właściciela. Na uprawnienie objęte tymi decyzjami może powoływać się przedsiębiorca, który w związku z tymi decyzjami zainstalował je, jak też, każdy kolejny, który uzyskał tytuł prawny do tych urządzeń i jest odpowiedzialny za ich eksploatację i utrzymanie (por. postanowienie SN z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 156/07 oraz uchwałę SN z dnia 20 stycznia 2010 r., III CZP 116/09).

Wydanie decyzji na podstawie art. 35 u.z.t.w.n. oznaczało, że prawo własności nieruchomości zostało trwale ograniczone, ponieważ właściciel musiał bezterminowo godzić się na zainstalowanie urządzeń przedsiębiorcy przesyłowego na swojej nieruchomości, trwanie tych urządzeń na jego gruncie i podejmowanie przez przedsiębiorcę koniecznych czynności technicznych dla utrzymania ich w stanie zdatnym do zaspokajania potrzeb społecznych. Z decyzji tej pośrednio wynikało, w związku z ograniczeniem prawa właściciela, uprawnienie przedsiębiorcy do posadowienia urządzeń przesyłowych na jego gruncie, a upoważnienie do wstępu na ten grunt w celu podjęcia niezbędnych czynności mających na celu utrzymanie urządzeń w należytym stanie, miało źródło w ustawie. W związku z niewygaszeniem przez ustawodawcę skuteczności tego rodzaju decyzji po wejściu w życie przepisów o służebności przesyłu, przedsiębiorca ma w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na te cele, które określono w decyzji. Źródłem jego uprawnienia do wejścia na nieruchomość był przepis ustawy (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n.; art. 70 ust. 2 u.g.g.),a obecnie, w razie nieuzyskania na to zgody właściciela, może nim być decyzja administracyjna (art. 124 ust. 3 u.g.n.). Konsekwencją uregulowania decyzją administracyjną korzystania przez przedsiębiorcę z nieruchomości stanowiącej własność innej osoby, jest poddanie administracyjnemu prawu i postępowaniu wszelkich kwestii wiążących się z tak ukształtowanymi relacjami między właścicielem i przedsiębiorcą, jeżeli ustawa inaczej nie stanowi.

Uchwała SN z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13

Standard: 49163 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy