Zaskarżalność postanowienia sądu II instancji na odmowę zwolnienia od opłaty od skargi kasacyjnej

Na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie odmowy zwolnienia od opłaty od skargi kasacyjnej nie przysługuje zażalenie ani do Sądu Najwyższego na podstawie art. 394[1] k.p.c. ani do innego składu sądu drugiej instancji na podstawie art. 394[2] k.p.c. Postanowienie to nie należy do kategorii postanowień wymienionych w tych przepisach i nie jest ono również orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie co do istoty.

W zakresie kompetencji Sądu Najwyższego rozpoznającego zażalenie na odrzucenie nieopłaconej skargi kasacyjnej nie mieści się merytoryczne rozpoznanie wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych, a jedynie kontrola, czy odmowa zwolnienia od kosztów sądowych była uzasadniona (postanowienie SN z dnia 11 września 2020 r., I CZ 45/20).

Postanowienie SN z dnia 19 marca 2021 r., I CZ 85/20

Standard: 56483 (pełna treść orzeczenia)

W stanie prawnym poprzedzającym wejście w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 1469, dalej - „ustawa nowelizująca” postanowienie sądu drugiej instancji o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych było niezaskarżalne, nie wykluczało to jednak poddania go kontroli na podstawie art. 380 k.p.c., jeżeli odmowa zwolnienia od kosztów sądowych zamykała drogę do wniesienia środka zaskarżenia. 

Rozpoznając zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną ze względu na jej nieopłacenie Sąd Najwyższy władny był zbadać, na podstawie powołanego przepisu, zasadność ewentualnej odmowy zwolnienia od kosztów sądowych (por. np. postanowienia SN z dnia 15 czerwca 2011 r., V CZ 25/11, i z dnia 17 września 2020 r., I CZ 7/20; zob. też wyrok TK z dnia 31 marca 2009 r., SK 19/08).

Po wejściu w życie ustawy nowelizującej stan ten nie uległ zmianie, ustawodawca w dalszym ciągu nie przewidział bowiem możliwości odrębnego zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych (por. art. 394[1] i art. 394[2] § 1 i § 1[1] k.p.c.). Postanowienie takie nadal może być jednak poddane kontroli na podstawie art. 380 k.p.c., przy czym w obecnym stanie prawnym weryfikacja ta jest możliwa także na etapie składania apelacji, jeżeli odmowa zwolnienia od kosztów sądowych zamyka drogę do jej skutecznego wniesienia.

Apelant może kwestionować odmowę zwolnienia od kosztów sądowych uniemożliwiającą skuteczne złożenie apelacji wnosząc zażalenie na postanowienie o odrzuceniu apelacji (art. 394[2] § 1 k.p.c.). Zażalenie to de lege lata podlega rozpoznaniu przez inny skład sądu drugiej instancji i nie jest ograniczone do spraw kasacyjnych (por. art. 394[1] § 2 k.p.c. w dawnym brzmieniu). Rozpoznając je sąd drugiej instancji stosuje również art. 380 k.p.c. (art. 394[2] § 2 w związku z art. 397 § 3 k.p.c.). 

Finalnie zatem, z inicjatywy skarżącego, może dojść do weryfikacji zasadności odmowy zwolnienia od kosztów sądowych przez właściwy do rozpoznania apelacji sąd ad quem. Efektywność tej weryfikacji zakłada ujawnienie motywów odmowy zwolnienia od kosztów sądowych w postanowieniu odrzucającym apelację z racji jej nieopłacenia (por. odpowiednio postanowienie SN z dnia 10 maja 2018 r., I PZ 4/18). 

Jeżeli zażalenie na postanowienie o odrzuceniu środka zaskarżenia zarzuca wyłącznie nieprawidłowość niezaskarżalnego postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych, zażalenie takie należy traktować w kontekście opłat sądowych na równi z zażaleniem, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych (art. 95 ust. 2 pkt 1 u.k.s.c.), z tym skutkiem, że od zażalenia tego nie pobiera się opłaty sądowej (por. postanowienie SN z dnia 7 września 2020 r., I CZ 7/20

Uchwała SN z dnia 18 lutego 2021 r., III CZP 14/20

Standard: 49154 (pełna treść orzeczenia)