Obowiązek nakazania powrotu dziecka (art. 12 ust. 1 k.has.)

Postanowienia Konwencji haskiej nie dają podstawy do zobowiązania rodzica, który uprowadził lub bezprawnie zatrzymał dziecko, do powrotu z dzieckiem.

Postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 2021 r., I CSKP 109/21

Standard: 63726 (pełna treść orzeczenia)

Obowiązek nakazania powrotu dziecka zgodnie z art. 12 ust. 1 Konwencji haskiej jest zasadą, która może być przełamana w razie wystąpienia wyjątków uzasadniających odmowę zwrotu dziecka ze względu na jego dobro (art. 12, art. 13 i art. 20 Konwencji haskiej). Powinny być one interpretowane wąsko, ponieważ odmienna wykładnia zagrażałaby unicestwieniem celów Konwencji. Nie jest zatem rzeczą sądu rozstrzygającego wniosek o wydanie dziecka badanie, czy sytuacja będzie kształtować się korzystniej, gdy pozostanie ono z uprowadzającym rodzicem, czy też gdy wróci do kraju, skąd zostało uprowadzone (por. wyroki ETPC z dnia 6 grudnia 2007 r., Maumousseau i Washington przeciwko Francji, nr 39388/05, z dnia 26 listopada 2013 r., X przeciwko Łotwie, nr 27853/09, z dnia 1 marca 2016 r., nr 30813/14, K.J. przeciwko Polsce, z dnia 19 lipca 2016r., GN przeciwko Polsce, nr 2171/14 oraz postanowienia SN z dnia 1 grudnia 2000 r., V CKN 1747/00, z dnia 1 grudnia 1999 r., I CKN 992/99, i z dnia 7 października 1998 r., I CKN 745/98).

Obowiązek zapewnienia powrotu dziecka do miejsca zwykłego pobytu nie oznacza, że rodzic uprowadzający dziecko nie może wrócić wraz z nim, a jeżeli ma na względzie dobro dziecka to powinien to uczynić.

Trudna sytuacja, w której postawione zostanie dziecko na skutek rozstania z matką - o ile nie wykona ona orzeczenia Sądu w sposób optymalny z perspektywy dobra dziecka - będzie zatem tylko skutkiem decyzji uczestniczki, a nie zaistnienia okoliczności wskazanych w art. 13 lit. b Konwencji haskiej.

Postanowienia Konwencji haskiej nie dają podstawy do zobowiązania rodzica, który uprowadził lub bezprawnie zatrzymał dziecko, do powrotu z nim. Nie można zatem wykluczyć sytuacji, w których rozłączenie dziecka z rodzicem, pod którego faktyczną opieką dziecko się znajduje - mimo nagannej postawy tego rodzica - będzie dla dziecka bardziej szkodliwe, niż rozdzielenie z rodzicem, który domaga się powrotu. Celem prowadzonego postępowania jest bowiem dobro dziecka w ujęciu, jakie ma na względzie Konwencja haska, a nie dążenie do napiętnowania określonych zachowań jego rodziców.

Odstępstwa od obowiązku nakazania powrotu dziecka określone w art. 13 lit. b Konwencji haskiej zakładają istnienie poważnych ryzyk dotyczących dziecka, nie zaś ryzyk lub uciążliwości po stronie postępującego bezprawnie rodzica.

Nakazanie powrotu dziecka nie jest tożsame ze stwierdzeniem, że drugi z rodziców stanie się wyłącznym lub pierwszoplanowym opiekunem dziecka.

Obiektywne przyczyny utrudniające lub stojące na przeszkodzie powrotowi rodzica z dzieckiem, nawet jeśli istnieją, mogą mieć zatem znaczenie o tyle, o ile mogą one wywoływać ryzyko dla dziecka, przy czym ryzyko to musi być poważne i implikować stan, który byłby dla niego nie do zniesienia (por. wyroki ETPC z dnia 1 marca 2016 r., K.J. przeciwko Polsce, nr 30813/14).

Jeżeli wspólny powrót sprawcy z dzieckiem nie napotyka obiektywnych przeszkód, a sprawca nie chce z nim wrócić, można przyjąć, że stawia swoje interesy wyżej niż dobro dziecka na które się powołuje, a któremu przede wszystkim dokonując jego uprowadzenia sam zagroził.

Uczestniczka nie wykazała, by powrót z dzieckiem był dla niej z obiektywnych przyczyn niemożliwy. W świetle dokonanych ustaleń zamieszkiwała we Włoszech przez dwa lata, zna język włoski w stopniu komunikatywnym, pracowała w sklepie uzyskując dochody pozwalające na swoje utrzymanie i partycypowanie w połowie kosztów utrzymania dziecka. Braku woli kontynuowania związku z uczestnikiem nie można uznać za obiektywne przyczyny wykluczające powrót z dzieckiem.

Obiektywnej przeszkody wykluczającej powrót uczestniczki wraz z dzieckiem do Polski nie mogą także stanowić prowadzone we Włoszech postępowania karne o uprowadzenie dziecka oraz opiekuńcze o pozbawienie E. R. władzy rodzicielskiej nad córką, zwłaszcza, że zakres sankcji karnych oczekujących na uczestniczkę po powrocie - o ile takie w ogóle będą - nie został skonkretyzowany. Takie ujęcie problemu spowodowałoby bowiem sparaliżowanie wykonywania Konwencji haskiej w obrocie z wszystkimi krajami, które wprowadziły penalizację uprowadzeń rodzicielskich. Uczestniczka ponadto świadomie naruszyła obowiązujące w tym przedmiocie normy, mając wiedzę z dwóch niezależnych źródeł co do niedopuszczalności takiego postępowania, a zatem skutków, na jakie naraża siebie i dziecko. Jednocześnie z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie wynika, by w tych postępowaniach zapadły jakiekolwiek rozstrzygnięcia, a grożące uczestniczce sankcje przybrały postać uniemożliwiającą jej - w razie powrotu do Włoch - sprawowanie pieczy nad dzieckiem lub osobistą z nim styczność. Nie ma żadnych podstaw do stawiania hipotez co do wyniku tych postępowań i uznawania, że przyjęte w nich rozstrzygnięcia przyjmą kształt zakładany przez skarżącego, a sąd opiekuńczy pozbawi matkę władzy rodzicielskiej lub powierzy pieczę nad dzieckiem ojcu. Nie można również utożsamiać władzy rodzicielskiej z kontaktem z dzieckiem, skoro są to dwa odrębne zagadnienia. Nie do zaakceptowania jest również identyfikowanie dążenia uczestniczki do uniknięcia odpowiedzialności karnej i jej obaw o wynik postępowania przed sądem opiekuńczym stałego pobytu dziecka z obiektywną przyczyną uniemożliwiającą jej powrót wraz z dzieckiem do Włoch (por. m.in. wyroki ETPC z dnia 19 lipca 2016 r., G.N. przeciwko Polsce, nr 2171/14, z dnia 6 grudnia 2007 r., Maumousseau i Washington przeciwko Francji, z dnia 15 maja 2003 r., nr 4783/03, Paradis i in. przeciwko Niemcom).

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2021 r., I CSKP 38/21

Standard: 52170 (pełna treść orzeczenia)