Ciężar dowodu w zakresie faktów uzasadniających odmowę nakazania powrotu dziecka

O ile ciężar wykazania przesłanek określonych w art. 13 ust. 1 lit. b Konwencji spoczywa, na co wskazuje wprost Konwencja, na osobie (instytucji lub organizacji) sprzeciwiającej się wydaniu dziecka, o tyle – na co wskazują także prace nad Konwencją (por. Rapport de la Commission spéciale établi par Mlle Elisa Pérez-Vera [w:] Conférence de La Haye de droit international privé, Actes et documents de la Quatorzième session 6 au 25 octobre 1980, Tome III, Enlèvement d’enfants, 1982, s. 204, pkt 100) – przesłankę odmowy nakazania powrotu dziecka określoną w art. 13 ust. 2 Konwencji Sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu, oceniając, czy dziecko sprzeciwia się powrotowi po osiągnięciu wieku i stopnia dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

Postanowienie SN z dnia 9 lipca 2024 r., II CSKP 298/24

Standard: 88456 (pełna treść orzeczenia)

Obowiązek działania przez sąd z urzędu na podstawie art. 232 zd. drugie k.p.c. uaktualnia się także w postępowaniach toczących się w trybie nieprocesowym, w którym w większym stopniu niż w postępowaniu procesowym należy uwzględniać interes publiczny. Dotyczy to także postępowania toczącego się na podstawie przepisów Konwencji haskiej z uwagi na wskazany w preambule Konwencji jej cel, jakim jest ochrona dziecka przed szkodliwymi skutkami wynikającymi z bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania.

Błędne rozstrzygnięcie nakazujące powrót dziecka lub odmawiające nakazania powrotu dziecka na podstawie postanowień Konwencji haskiej z istoty może dotykać szeroko ukształtowanego katalogu praw dziecka, takich jak w szczególności prawo do wychowania przez oboje rodziców i do kontaktu z obojgiem rodziców (art. 9 ust. 1 i art. 24 ust. 3 KPD), do opuszczania własnego kraju (art. 10 ust. 2 KPD), do odpowiedniego poziomu życia (art. 27 ust. 1 KPD), czy do życia bez przemocy (art. 37 KPD) (zob. postanowienie SN z 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20).

Pomimo przyjęcia, że w sprawach toczących się na podstawie przepisów Konwencji haskiej z 1980 r. może aktualizować się w konkretnych okolicznościach sprawy obowiązek dopuszczenia przez sąd dowodów z urzędu, w szczególności‎w celu weryfikacji czy nie zachodzą przewidziane w art. 13 tej Konwencji okoliczności uzasadniające odmowę nakazania powrotu dziecka, nie uchyla to ogólnej reguły dowodowej wynikającej z art. 6 k.c., tj. że ciężar dowodu w zakresie tych faktów spoczywa na uczestniku sprzeciwiającym się powrotowi dziecka. Przepis art. 13 ust. 3 Konwencji haskiej z 1980 r. – zgodnie z którym przy ocenie okoliczności określonych w tym artykule (określającego przesłanki uzasadniające odmowę zarządzenia wydania dziecka) władza sądownicza powinna brać pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społecznej dziecka, dostarczone przez organ centralny lub inną właściwą władzę państwa miejsca pobytu stałego dziecka - ma na celu łagodzenie ciężaru dowodu spoczywającego na osobie sprzeciwiającej się nakazaniu powrotu dziecka i zaakcentowanie użyteczności informacji udzielanych przez władze państwa stałego pobytu dziecka. Jego brzmienie ani cel nie uprawniają natomiast do wniosku, że sąd obowiązany jest ubiegać się o tego rodzaju informacje w każdej sprawie; przemawia przeciwko temu wzgląd na pożądaną szybkość postępowania. Informacje te powinny być uzyskiwane tylko‎w razie konieczności i z uwzględnieniem wymagania niezwłoczności postępowania (zob. postanowienia SN z 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20, ‎z 28 kwietnia 2021 r., I CSKP 109/21 oraz z 21 stycznia 2022 r., II CSKP 1190/22).

Dopuszczenie przez sąd z urzędu na podstawie art. 232 zd. drugie k.p.c. – przez sąd drugiej instancji w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. – i art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu sądowym dotyczącym wydania zarządzenia o wydanie dziecka w trybie Konwencji haskiej powinno mieć więc miejsce wyjątkowo m.in. wtedy, gdy przeprowadzone w postępowaniu dowody wykazują z wysokim prawdopodobieństwem możliwość zaistnienia okoliczności uzasadniających przesłanki określone w art. 13 Konwencji, a tym samym uprawdopodobniają ‎w dużym stopniu ryzyko wydania przez sąd orzeczenia nakazującego powrót dziecka (albo oddalającym wniosek o wydanie takiego orzeczenia) z naruszeniem zasady dobra dziecka (zob. też postanowienie SN z 4 lutego ‎2022 r., II CSKP 1199/22).

Postanowienie SN z dnia 19 października 2023 r., II CSKP 457/23

Standard: 88481 (pełna treść orzeczenia)