Naruszenie przez organy władzy publicznej praw i wolności religijnych

W sprawie X. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (skarga nr 7992/77) praktykujący Sikh został ukarany przez brytyjską policję mandatem za jazdę motocyklem bez wymaganego kasku. Jego skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka została uznana za niedopuszczalną (decyzja Komisji z dnia 12 lipca 1978 r.), gdyż ustalono, że przepis krajowy nakazujący używanie kasku był konieczny w interesie bezpieczeństwa i że w konsekwencji tego naruszenie praw skarżącego było usprawiedliwione w świetle art. 9 ust. 2 EKPC.

Podobna do niniejszej sprawy jest sprawa rozpoznana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka ze skargi nr 35753/03 Phull przeciwko Francji. Obywatel brytyjski wyznania sikhijskiego, poddany kontroli bezpieczeństwa na jednym z francuskich portów lotniczych przez zobowiązanie go do całkowitego zdjęcia turbanu, domagał się stwierdzenia naruszenia przez pozwane państwo art. 9 EKPC (wolność myśli, sumienia i wyznania), a także art. 2 protokołu nr 4 do tej konwencji (swoboda przemieszczania i osiedlania się). Skargę uznano za niedopuszczalną (decyzja Trybunału z dnia 11 stycznia 2005 r.) z tego powodu, że zastosowany wobec skarżącego środek realizował jeden z celów wskazanych w art. 9 ust. 2 EKPC (zapewnienie bezpieczeństwa publicznego) i był konieczny do jego zapewnienia. Przyjęcie takiego sposobu postępowania wobec pasażerów lotów mieściło się w zakresie swobodnego uznania skarżonego państwa, tym bardziej, że środek był stosowany jedynie okazjonalnie. Trybunał a limine odrzucił również twierdzenia skarżącego, jakoby kontrola bezpieczeństwa przed dopuszczeniem go do strefy zastrzeżonej lotniska ograniczała jego swobodę przemieszczania się.

W sprawie Jakóbski przeciwko Polsce (wyrok ETPC z dnia 7 grudnia 2010 r. ze skargi nr 18429/06) przedmiotem badania zgodności z EKPC była odmowa przyznania skazanemu na karę pozbawienia wolności diety bezmięsnej ze względu na wyznawany buddyzm mahayana. Trybunał stwierdził naruszenie art. 9 EKPC. U podstaw wyroku legł zasadniczy argument, że jakkolwiek decyzja o podjęciu specjalnych działań na rzecz jednego tylko więźnia w ramach całego systemu może powodować finansowe konsekwencje dla zakładu karnego, a tym samym pośrednio wpływać na jakość traktowania pozostałych więźniów, to jednak skarżone państwo nie rozważyło sprawiedliwie interesów zakładu karnego, innych więźniów oraz samego skarżącego. Jego posiłki nie musiały być przygotowywane, gotowane ani podawane w jakiś szczególny sposób. Co więcej, skarżącemu nie zaproponowano jakiejkolwiek alternatywnej diety ani nie konsultowano się z właściwym związkiem wyznaniowym. W ocenie Trybunału zapewnienie skarżącemu diety wegetariańskiej nie wywołałoby zakłócenia procesu zarządzania zakładem karnym ani obniżenia standardu posiłków podawanych pozostałym więźniom.

Istotnego materiału porównawczego dostarcza również seria spraw „sikhijskich” ze skarg Mann Singh przeciwko Francji (decyzja Trybunału z dnia 27 listopada 2008 r. o niedopuszczalności skargi nr 24479/07; opinia Komitetu Praw Człowieka ONZ z dnia 19 lipca 2013 r. w sprawie skargi nr 1928/2010). Skarżący obywatel francuski pochodzenia sikhijskiego wnioskował o odtworzenie lub przedłużenie ważności dokumentów (odpowiednio: prawa jazdy oraz paszportu), przedstawiając właściwym organom administracji publicznej zdjęcie w turbanie. Wnioski zostały zwrócone, gdyż, zgodnie z właściwymi przepisami francuskimi, zdjęcie w dokumencie powinno przedstawiać jego posiadacza bez nakrycia głowy. Skarżący ostatecznie przegrał sprawy przed sądami administracyjnymi, włącznie z Radą Stanu orzekającą jako trybunał ostatniej instancji. W sprawie rozpoznanej przez ETPC skargę odrzucono ze względu na jej niedopuszczalność, grosso modo powtarzając argumentację ze sprawy Phull. Natomiast późniejsza procedura przed Komitetem Praw Człowieka przyniosła skarżącemu sukces, stwierdzono bowiem naruszenie art. 18 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, stanowiącego odpowiednik art. 9 ust. 1 EKPC. W motywach opinii wskazano, że co prawda państwo może powoływać się na ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego, w tym na przeciwdziałanie fałszerstwu dokumentów i tożsamości, jednak skarżone państwo nie wykazało, że dopuszczenie fotografii w turbanie naruszałoby interes ogólny, skoro posiadacz zawsze występuje publicznie ubrany w ten sposób.

Wyrok SN z dnia 17 września 2014 r., I CSK 439/13

Standard: 48875 (pełna treść orzeczenia)