Uchylenie bezpośredniego niebezpieczeństwa zagrażającego dobru chronionemu

Stan wyższej konieczności opisany w art. 26 § 1 k.k. modelowo odpowiada konwencji kontratypowej, opierając się na dwóch podstawowych cechach: kolizji interesów oraz społecznej celowości dokonania wyboru jednego z nich. Aby ratować jedno dobro chronione prawem, poświęca się tu inne dobro prawem chronione, co ustawodawca uznaje za społecznie celowe, gdyż dobro ratowane przedstawia wartość wyższą od poświęconego.

Podstawową przesłanką tego kontratypu jest stan niebezpieczeństwa zagrażający dobru chronionemu prawem.

Niebezpieczeństwo to taki stan rzeczy, w którym dobru takiemu obiektywnie grozi uszczerbek lub unicestwienie. Musi ono być rzeczywiste, tj. musi istnieć obiektywnie. Niebezpieczeństwo musi być też bezpośrednie. Taka sytuacja zachodzi wówczas, gdy potencjalnie ryzyko uszczuplenia lub unicestwienia dobra jest takie, że według dającego się przewidzieć – na podstawie dynamiki konkretnego zdarzenia i przebiegu przyczynowości – następnego ogniwa tego przebiegu, bez włączenia się jakichkolwiek ogniw dodatkowych lub pośrednich, może być już tylko naruszenie lub unicestwienie tego dobra. Przez „bezpośrednie niebezpieczeństwo rozumieć należy takie niebezpieczeństwo, które grozi określonemu dobru natychmiast, a więc zagraża tak, że wszelka zwłoka w podjęciu czynności ratowniczych mogłaby czynić je bezprzedmiotowymi, bądź że naruszenie dobra nie musi nastąpić natychmiast, ale ma charakter nieuchronny, a wstrzymanie się od czynności ratowniczych mogłoby powiększyć rozmiary grożącej szkody lub utrudnić zapobieżenie jej” – (vide: wyrok SN z 30 maja 1973 r., III KR 6/1973).

Niebezpieczeństwo musi zagrażać jakiemukolwiek dobru chronionemu. Najczęściej będzie tu chodzić o ochronę prawnokarną. Osoba podejmująca działania opisane w art. 26 § 1 k.k. musi działać w celu uchylenia niebezpieczeństwa. Musi mieć świadomość jego istnienia oraz wolę jego uchylenia (zamiar bezpośredni kierunkowy).

Stan wyższej konieczności zachodzi jedynie wtedy, gdy niebezpieczeństwa utraty lub uszczuplenia dobra prawnego nie można było inaczej uniknąć, jak tylko poświęcając inne dobro chronione prawem (zasada subsydiarności). Jeśli więc uniknięcie takie realnie możliwe było w jakikolwiek inny sposób (ucieczka, uchylenie się, wezwanie pomocy), to należy skorzystać z tego właśnie sposobu.

Warunkiem wyłączenia bezprawności czynu jest natomiast to, aby dobro poświęcone przedstawiało wartość niższą od dobra ratowanego (zasada proporcjonalności). Ocena tej wartości musi odbywać się według kryteriów obiektywnych. Wskaźnikiem pomocniczym do tej oceny może być – z jednej strony – miejsce, w którym uplasowane są przepisy o ochronie określonych dóbr w strukturze Kodeksu karnego (np. życie przed wolnością czy bezpieczeństwem w komunikacji), z drugiej – rozmiary sankcji karnej za naruszenie danego dobra. Wskaźników tych nie należy jednak absolutyzować, gdyż ostateczna ocena powinna być dynamiczna i uwzględniać wszelkie okoliczności zdarzenia.

Wyrok SR w Sandomierzu z dnia 14 lipca 2016 r., II K 250/15

Standard: 48745 (pełna treść orzeczenia)