Cofnięcie w postępowaniu apelacyjnym oświadczenia w przedmiocie nazwiska dziecka

Zasada kierowania się przez sądy dobrem dziecka, mająca swoje źródło w normach Konstytucji i konwencji o ochronie praw dziecka, powinna być uwzględniona przy ocenie skuteczności oświadczenia złożonego przez stronę (ojca) na etapie postępowania apelacyjnego, w którym wycofał on swoją zgodę – zgodną też z wolą matki – aby ich dziecko zachowało dotychczas noszone nazwisko matki.

Sąd drugiej instancji, orzekając w przedmiocie nazwiska małoletniego pozwanego dziecka, może wbrew literalnej wykładni art. 89 § 1 w zw. z § 2 k.r.o. pozostawić dotychczasowe nazwisko małoletniej pozwanej, jeżeli jego zmiana byłaby sprzeczna z dobrem dziecka.

Nie jest uzasadnione różnicowanie poziomu ochrony prawnej – prawa do zachowania dotychczasowego nazwiska dziecka stanowiącego element stanu cywilnego – dzieci w zależności od osiągniętego przez nie wieku. Oczywiste są motywy ustanowienia przez ustawodawcę granicy wieku, w którym dziecko może odnośnie do zmiany nazwiska wyrazić zgodę samodzielnie. Tam jednak, gdzie ze względu na rozwój psychofizyczny dziecka nie jest ono zdolne wyrazić swojej woli samodzielnie, prawo oceny tej kwestii powinny mieć zachowane sądy z punktu widzenia dobra dziecka. 

Wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2023 r., II CSKP 1569/22

Standard: 79537 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie o ustalenie ojcostwa dopuszczalne jest cofnięcie w postępowaniu apelacyjnym oświadczenia w przedmiocie nazwiska dziecka (art. 89 § 2 w zw. z § 1 k.r.o.).

Model apelacji pełnej, zakładający rozpoznanie sprawy ab novo przez sąd drugiej instancji pod względem faktycznym i prawnym, umożliwia obojgu rodzicom złożenie zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie nazwiska dziecka w toku postępowania apelacyjnego, jeżeli takich oświadczeń strony nie złożyły przed sądem pierwszej instancji albo jednemu z rodziców odwołanie oświadczenia niezgodnego z oświadczeniem drugiego z rodziców i złożenie oświadczenia zgodnego. Brak zatem racjonalnych argumentów dla stanowiska zakazującego zmiany oświadczenia zgodnego na niezgodne ze stanowiskiem drugiego z rodziców. Zasada aktualności orzeczenia (art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.) nakazuje sądowi apelacyjnemu, rozpoznającemu sprawę merytorycznie, wzięcie pod uwagę stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy a więc również tych oświadczeń stron, które nie naruszają zakazu wynikającego z art. 383 k.p.c.

Cofnięcie oświadczenia w przedmiocie nazwiska dziecka i złożenie oświadczenia o innej treści w postępowaniu apelacyjnym, czyli zmiana treści oświadczenia, nie zmienia przedmiotu procesu w stosunku do jego przedmiotu przed sądem pierwszej instancji. W konsekwencji przyjąć należy, że rodzic, który może w sposób niesformalizowany i bez uzasadnienia złożyć oświadczenie co do nazwiska dziecka zgodne z oświadczeniem drugiego rodzica, może również zmienić treść tego oświadczenia na oświadczenie niezgodne zarówno przed sądem pierwszej, jak i przed sądem drugiej instancji do chwili zamknięcia rozprawy przez sąd odwoławczy. 

Wyrok SN z dnia 30 października 2014 r., II CSK 84/14 

Standard: 48726 (pełna treść orzeczenia)